Áp xe vú là ổ chứa đầy mủ, xung quanh là mô viêm, được phát triển từ một ổ viêm ở vú. Áp xe vú đa số gặp ở phụ nữ sau sinh cho con bú; hiếm gặp ở phụ nữ thường. Ở phụ nữ nuôi con bú tỷ lệ từng bị áp xe vú chiếm 0,4 đến 11%. Một số nghiên cứu cho thấy áp xe vú gặp nhiều ở nhóm phụ nữ béo phì và người hút thuốc.

Áp xe vú là ổ chứa đầy mủ, xung quanh là mô viêm, được phát triển từ một ổ viêm ở vú

Các loại áp xe vú

- Áp xe vú trong thời gian sau sinh

Phụ nữ mang thai lần đầu khi mẹ lớn tuổi hay tên 30 tuổi hoặc sinh con với thai già tháng(trên 41 tuần) và viêm vú là các yếu tố nguy cơ có thể dễ hình thành áp xe vú. Những phụ nữ nuôi con bú nhưng bị tắc tia sữa cũng dễ gây viêm tuyến vú và nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn tới biến chứng là áp xe vú.

- Áp xe vú không liên quan đến sau sinh hoặc cho con bú

Loại áp xe này thường do nguyên nhân viêm xuất phát từ ngoài da hoặc qua các ống tuyến sữa.Ổ áp xe có thể được hình thành từ ngoại vi hoặc trong trung tâm vú. Những bệnh nhân có miễn dịch giảm, sức đề kháng kém hoặc dễ bị nhiễm yếu tố gây viêm như người bị tiểu đường, người hút thuốc có nguy cơ dễ bị áp xe vú này.

Trong áp xe vú, hay gặp nhất là vi khuẩn tụ cầu vàng Staphylococcus aureus. Tụ cầu vàng thường xuất hiện trên da và chúng có thể xâm nhập qua các vùng da bị tổn thương ở vú như: vết nứt quanh núm vú khi người phụ nữ cho con bú…chúng gây ra tình trạng nhiễm khuẩn thường kèm xuất hiện ổ mủ. Tỷ lệ nhiễm tụ cầu chiếm đa số thì vấn đề kháng kháng sinh của tụ cầu cũng là vấn đề được bác sĩ lưu ý nhất khi điều trị áp xe vú.  Sau tụ cầu là phế cầu, liên cầu, thương hàn, một số vi khuẩn kỵ khí thì ít gặp hơn.

Tụ cầu vàng là nguyên nhân hay gặp nhất gây áp xe vú

Quá trình viêm cấp tính và nhiễm trùng ban đầu xảy ra cũng giống như ở những nơi khác trong cơ thể cũng có tính khu trú. Tuy nhiên, môi trường sữa ở vú và chính những đoạn ống tuyến sữa là môi trường giúp cho vi khuẩn phát triển nhanh, phát tán và lan rộng ra các vùng cân cận của mô vú. Bản chất mô vú lại là tổ chức liên kết lỏng lẻo và sự ứ đọng sữa làm cho sự nhiễm trùng tiến triển nhanh hơn qua mô đệm và hệ thống ống tuyến sữa.

Với áp xe vú sau sinh, có hai giai đoạn người mẹ khi cho con bú dễ bị áp xe vú nhất:

• Tháng đầu tiên sau sinh khi mang thai lần đầu, thời điểm này người phụ nữ vừa mới làm quen với việc nuôi con bú và việc tiết sữa sau sinh. Người mẹ chưa có kinh nghiệm. Những việc như vệ sinh núm vú không sạch, cho con bú không đúng cách, không đúng tư thế dễ bị nứt núm vú tạo điều kiện hình thành áp xe vú. Khoảng 80% áp xe vú xảy ra trong tháng đầu ngay sau khi sinh.
• Giai đoạn thứ 2 là thời điểm cai sữa. Khi cai sữa, chính sự ứ đọng sữa, căng sữa là yếu tố thuận lợi gây áp xe vú.  

Ngoài ra khi trẻ mọc răng, ngứa răng lợi, trẻ nghiến và cắn đầu ti khi mẹ cho bé bú cũng làm vú dễ chấn thương.

Các triệu chứng chính của áp xe vú:

Sốt cao, mệt mỏi, rét run

- Đau ở vú

Sưng đau vú là triệu chứng áp xe vú

- Vú bên đau sưng to rõ, nóng đỏ, ấn mềm có vùng lõm đau tăng

- Đau vùng nách cùng bên, xuất hiện hạch nách ấn đau

- Sữa vắt ra thấy có ánh vàng nhạt( do trong sữa có mủ)

- Siêu âm vú có hình ảnh nhiều ổ dịch không đồng nhất

- Bilan viêm: Tổng phân tích máu: bạch cầu cầu tăng, bạch cầu trung tính tăng, CRP (C - reactive protein) tăng.

- Chọc dò ổ viêm xuất hiện dịch mủ, cấy dịch tìm tác nhân gây viêm, làm kháng sinh đồ.

Bệnh áp xe vú thường xảy ra ở phụ nữ sau sinh và cho con bú. Có một số lưu ý phòng bệnh như sau:

• Sau sinh mẹ nên cho con bú càng sớm càng tốt, ngay thời điểm da kề da các bé đã có phản xạ tìm vú mẹ.
• Vệ sinh núm vú đúng cách: có thể dùng khăn sạch ấm, lau núm vú nhẹ nhàng trước và sau khi cho con bú.
• Trước khi cho bú, mẹ có thể massage vú nhẹ nhàng để các ống tuyến sữa dễ thông
• Cho con bú thường xuyên, bú đúng cách và bú đúng tư thế.

Cho con bú thường xuyên, bú đúng cách và bú đúng tư thế

• Cần cho trẻ bú hết sữa và luân phiên hai bên vú, trường hợp bú không hết, mẹ cần vắt hết sữa thừa để tránh tắc tia sữa sau mỗi lần cho bú.
• Nếu tắc tia sữa, người mẹ vẫn phải tích cực cho con bú, hút sữa,; chườm ấm hoặc chiếu đèn hồng ngoại để tránh tình trạng tắc nặng hơn. Nếu viêm nhiều cần tới gặp nhân viên y tế hoặc bác sĩ để được hỗ trợ và điều trị sớm nhất tránh hình thành áp xe.
• Hạn chế tình trạng làm nứt hoặc xước núm vú vì đây là con đường vi khuẩn dễ xâm nhập vào vú nhất. Cần cho con bú đúng cách ngậm hết quầng thâm, tránh tình trạng gây nứt núm vú. Nên chọn áo ngực dành riêng cho mẹ bầu, loại mềm, không chật... để tránh gây tổn thương vú.
• Hạn chế cai sữa đột ngột, nên giảm dần số lượng và số cữ bú cho bé từ từ.

1. Nguyên tắc điều trị:

Hạn chế nhiễm trùng và làm trống vú. Một số các phương pháp điều trị, tùy vào các giai đoạn viêm và áp xe. Các biện pháp chung bao gồm:

• Thuốc giảm đau
• Chườm ấm/ massage vú
• Kháng sinh chống tụ cầu
• Chọc hút mủ
• Chích rạch dẫn lưu ổ áp xe vú
• Bú sữa mẹ và tiếp tục cho con bú

2. Các biện pháp chung:

- Thuốc giảm đau: Thuốc giảm dòng Ibuprofen được coi là hiệu quả nhất và cũng có tác dụng nhiều trong giảm viêm, chống phù nề. Ngoài ra, cũng có thể thay thế bằng giảm đau Paracetamol. Cần tránh sử dụng Tramadol và các opioid khác do chúng có tác dụng ức chế thần kinh trung ương đối với trẻ sơ sinh khi thuốc qua sữa mẹ.

- Chườm ấm, massage vú, sử dụng áo hỗ trợ cho ngực: Các phương pháp giúp giảm tắc sữa, tan khối do tắc tia sữa hình thành, áo hỗ trợ ngực giúp làm giãn dây chằng Cooper, giảm phù nề và làm vú bớt đau khi người mẹ di chuyển.

Chườm ấm, massage vú, sử dụng áo hỗ trợ cho ngực

3. Vai trò của kháng sinh:

- Lựa chọn thuốc kháng sinh phụ thuộc những yếu tố sau :

- Thuốc không gây hại cho em bé

- Thuốc cần được tiết ra, cô đặc và đạt nồng độ tốt trong sữa.

- Thuốc phải duy trì hoạt tính trong pH có tính axit của sữa.

- Các penicilin kháng beta lactamase đã được khuyến cáo trong điều trị viêm vú do phần lớn áp xe vú đều thấy có liên quan đến S. aureus. Kháng sinh có hiệu quả chống lại tụ cầu kháng penicillin thường được khuyến cáo hơn. Thuốc bao gồm flucloxacillin, cloxacillin, dicloxacillin... Bởi penicilin có tính axit nên chúng thường kém cô đặc trong sữa mẹ vì vậy penicillin thường đáp ứng tốt trong các trường hợp điều trị viêm mô tế bào, nhưng tỏ ra kém hiệu quả hơn trong điều trị viêm- áp xe vú ở phụ nữ đang cho con bú.

- Erythromycin là kháng sinh có tính kiềm, thuốc cô đặc tốt và vẫn hoạt động trong sữa mẹ. Mặc dù có một số chủng tụ cầu hiếm gặp kháng erythromycin, nhưng nó có thể là kháng sinh tốt nhất trong điều trị viêm tuyến vú liên quan đến tiết sữa.

- Cloxacillin và erythromycin đều an toàn cho trẻ sơ sinh, nhưng erythromycin gây phản ứng phụ nhiều hơn. Nên khi bệnh nhân bị dị ứng với penicillin thì cephalexin hoặc clindamycin có thể là lựa chọn thay thế cho erythromycin

- Thời gian sử dụng thuốc kháng sinh: được khuyến cáo là 7- 10 ngày

4. Chọc hút/ Chích áp xe dẫn lưu mủ:

Khi một ổ áp xe đã hình thành, chọc hút mủ, tốt nhất là dưới sự kiểm soát của siêu âm, hiện đã thay thế phẫu thuật mở như là phương pháp điều trị đầu tiên. Việc vắt hết sữa tự nhiên thường xuyên ở vú là một phần thiết yếu của việc điều trị. Chích áp- xe, dẫn lưu, chú ý phá vỡ các ổ mủ. Đường rạch theo hình nan hoa không chạm vào quầng vú, không tổn thương ống dẫn sữa, đủ rộng để dẫn lưu mủ, rửa vết chích bằng oxy già, thuốc sát khuẩn betadin, đặt meches dẫn lưu, thay băng hàng ngày, đến khi hết mủ.

5. Bú sữa mẹ và tiếp tục cho con bú

- Tiếp tục cho trẻ bú mẹ do không có vấn đề gì ảnh hưởng tới bé. Sữa nếu không có lẫn mủ và máu vẫn có thể cho bé bú và không cần tiệt trùng.

- Chỉ vắt sữa khi không thể cho bé bú trực tiếp được. Cần hút sữa thường xuyên tránh gây ứ đọng sữa cũng rất quan trọng trong điều trị. Trường hợp khó khăn, mẹ vắt sữa từ vú đang điều trị áp xe còn có thể tiếp tục cho con bú từ vú bên kia. Tất cả các hướng dẫn đều đồng thuận về việc người mẹ tiếp tục cho con bú sau điều trị viêm vú hay áp xe vú do những lợi ích vô cùng lớn đã được chứng minh từ sữa mẹ tới em bé.

- Nếu người mẹ từ bỏ, muốn cai sữa luôn cho con thì việc kìm hãm tiết sữa phải được thực hiện càng sớm càng tốt. Bác sĩ có thể kê các thuốc tiêu sữa. Thuốc ức chế tiết sữa hiệu quả nhất hiện nay có lẽ là cabergolamine, thuốc có hiệu quả khi chỉ cần dùng một liều duy nhất. Tốt hơn là bromocriptine 2,5 mg, biệt dược như Parlodel được kê hai lần mỗi ngày trong 14 ngày. Người mẹ nên cân nhắc khi quyết định dùng thuốc tiêu sữa vì một số phụ nữ có thể gặp tình trạng nôn, buồn nôn, cảm giác khó chịu, đau đầu… Tất cả những dấu hiệu này cộng với việc đang điều trị viêm áp xe vú có thể làm người mẹ stress, ảnh hưởng tiêu cực tới tinh thần của người mẹ.