Biến dạng cổ thiên nga là một dạng tổn thương xảy ra ở các khớp ngón tay, thường liên quan đến những bệnh lý khớp mạn tính. Đặc điểm của tình trạng này là các khớp ngón tay bị duỗi quá mức ở phần giữa và gập xuống ở phần cuối, khiến ngón tay có hình cong đặc trưng như cổ của loài thiên nga – từ đó có tên gọi này.

Biến dạng cổ thiên nga không chỉ gây ảnh hưởng đến hình dáng của bàn tay mà còn khiến người bệnh gặp khó khăn trong đời sống sinh hoạt như cầm nắm, viết hay mặc quần áo. Nguyên nhân phổ biến nhất là do viêm khớp dạng thấp, tuy nhiên nó cũng có thể phát sinh sau chấn thương, bỏng gây co rút, tổn thương gân hoặc trong các rối loạn tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống.

Khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường ở ngón tay như đau, biến dạng hoặc hạn chế vận động, người bệnh nên chủ động đến cơ sở y tế để được thăm khám sớm. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng tiến triển xấu, bảo tồn chức năng của bàn tay.

Biến dạng cổ thiên nga thường liên quan đến những bệnh lý khớp mạn tính 

Viêm khớp dạng thấp 

Đây là nguyên nhân thường gặp nhất dẫn đến tình trạng này. Hệ miễn dịch của cơ thể tấn công vào chính màng hoạt dịch của các khớp, gây viêm mãn tính kéo dài, làm cho bao khớp và dây chằng quanh khớp bị giãn lỏng, dẫn đến mất cân bằng lực kéo giữa các gân duỗi và gân gập ở ngón tay. Khi đó, khớp đốt gần bị duỗi quá mức, trong khi khớp đốt xa bị gập lại, tạo nên hình ảnh cổ thiên nga đặc trưng. Nếu không được điều trị sớm, biến dạng có thể trở nên vĩnh viễn và làm giảm đáng kể chức năng của bàn tay.

Tổn thương gân duỗi hoặc gân gấp ngón tay

Chấn thương trực tiếp vào gân duỗi hoặc gân gấp ngón tay như đứt, rách hoặc lệch vị trí, cũng có thể dẫn đến biến dạng cổ thiên nga. Khi gân bị tổn thương, lực kéo giữa các khớp không còn cân bằng, gây lệch trục vận động. Gân duỗi yếu khiến khớp giữa ngón tay bị duỗi quá mức, còn gân gập kéo mạnh ở khớp cuối tạo thành biến dạng đặc trưng. Những chấn thương này có thể xảy ra trong lao động, chơi thể thao hoặc tai nạn sinh hoạt và thường bị bỏ qua nếu không có dấu hiệu đau rõ rệt ban đầu.

Bỏng sâu hoặc sẹo co rút vùng tay

Các tổn thương do bỏng sâu, đặc biệt ở vùng mu bàn tay hoặc mặt duỗi ngón tay, có thể để lại sẹo xơ cứng. Những vết sẹo này có xu hướng co rút theo thời gian, kéo dính mô mềm quanh khớp, làm hạn chế vận động và gây biến dạng ngón tay. Tình trạng sẹo co kéo còn ảnh hưởng đến chức năng cầm nắm và sinh hoạt hàng ngày. Nếu không được phục hồi chức năng hoặc can thiệp sớm, biến dạng cổ thiên nga có thể phát triển nặng dần và khó hồi phục.

 Rối loạn thần kinh hoặc cơ

Những người bị tổn thương thần kinh vận động, chẳng hạn như liệt dây thần kinh gian cốt, tổn thương tủy sống hoặc các bệnh thần kinh cơ khác, cũng có nguy cơ cao phát triển biến dạng cổ thiên nga. Khi các cơ ở bàn tay bị yếu hoặc mất kiểm soát dẫn đến sự phối hợp vận động giữa cơ gấp và cơ duỗi bị gián đoạn, mất ổn định tại các khớp ngón tay, khiến chúng dễ bị lệch trục và biến dạng theo thời gian. Đây là một nguyên nhân dễ bị bỏ sót nếu không được đánh giá kỹ về mặt thần kinh.

Bệnh lý mô liên kết bẩm sinh

Một số người có bệnh lý mô liên kết bẩm sinh như hội chứng Ehlers-Danlos, đặc trưng bởi tình trạng dây chằng lỏng lẻo và khớp dễ trật, cũng có thể bị biến dạng cổ thiên nga. Các khớp ngón tay của bệnh nhân dễ bị di lệch khi chịu áp lực cơ học kéo dài, đặc biệt nếu có kết hợp yếu tố viêm khớp. Biến dạng có thể xuất hiện sớm ở độ tuổi thanh thiếu niên nếu không được theo dõi và can thiệp kịp thời bằng vật lý trị liệu hoặc dụng cụ hỗ trợ.

Bệnh lý tự miễn khác

Ngoài viêm khớp dạng thấp, một số bệnh lý tự miễn khác như lupus ban đỏ hệ thống, xơ cứng bì hay viêm khớp vảy nến cũng có thể gây tổn thương khớp nhỏ ở bàn tay, dẫn đến biến dạng cổ thiên nga. Các bệnh này thường gây viêm kéo dài ở khớp và mô mềm xung quanh, từ đó phá vỡ sự ổn định cấu trúc gân – dây chằng. Cơ chế tổn thương tương tự như viêm khớp dạng thấp, nhưng biểu hiện có thể kèm theo tổn thương ở nhiều cơ quan khác. Việc phát hiện và kiểm soát tốt bệnh nền là yếu tố quan trọng để phòng ngừa biến dạng khớp.

Viêm khớp dạng thấp có thể gây biến dạng cổ thiên nga

Kiểm soát tốt bệnh lý nền

Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu trong dự phòng biến dạng cổ thiên nga, đặc biệt ở những bệnh nhân mắc các bệnh lý mạn tính như viêm khớp dạng thấp hoặc lupus ban đỏ hệ thống. Việc tuân thủ điều trị đúng phác đồ theo chỉ định bác sĩ chuyên khoa sẽ giúp kiểm soát tình trạng viêm mạn tính tại khớp. Điều này góp phần làm chậm hoặc ngăn chặn quá trình tổn thương mô liên kết quanh khớp, từ đó hạn chế nguy cơ hình thành biến dạng.

Tập vận động và phục hồi chức năng

Với các trường hợp sau điều trị chấn thương hoặc các bệnh lý về khớp, việc vận động nhẹ nhàng và đúng kỹ thuật giúp duy trì độ linh hoạt và sự cân bằng của hệ cơ quanh khớp. Bệnh nhân nên được hướng dẫn các bài tập duỗi - gập ngón tay, nhất là khớp gần và xa – hai khớp dễ bị ảnh hưởng trong biến dạng cổ thiên nga. Trong trường hợp có dấu hiệu co cứng hoặc hạn chế vận động, cần can thiệp sớm bằng vật lý trị liệu để ngăn tiến triển xấu.

Ở giai đoạn sớm hoặc với những người có nguy cơ cao, việc sử dụng nẹp chức năng để giữ khớp ngón tay ở tư thế sinh lý có thể giúp ngăn ngừa biến dạng tiến triển. Các nẹp này thường được thiết kế để hỗ trợ khớp gần ở vị trí trung tính, giảm áp lực kéo lệch lên gân và bao khớp. Ngoài ra, trong sinh hoạt hàng ngày, người bệnh cũng nên sử dụng các dụng cụ hỗ trợ nhằm giảm tải lực lên bàn tay khi lao động hoặc làm việc kéo dài.

Theo dõi định kỳ và nâng cao nhận thức

Việc tái khám định kỳ giúp bác sĩ phát hiện sớm những bất thường tại khớp trước khi hình thành biến dạng không hồi phục. Bệnh nhân cũng cần được nâng cao nhận thức về các dấu hiệu cảnh báo như đau khớp kéo dài, cứng khớp buổi sáng, biến đổi hình dạng ngón tay, yếu tay hay hạn chế chức năng cầm nắm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, cần đi khám ngay để được chẩn đoán và xử trí sớm.

Duy trì lối sống lành mạnh

Chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất chống viêm như omega-3, rau xanh, trái cây tươi và hạn chế đường, thực phẩm chế biến sẵn có thể góp phần giảm tình trạng viêm mạn tính, duy trì cân nặng hợp lý nhằm giảm gánh nặng lên các khớp. 

Đồng thời, cần tránh hút thuốc lá và hạn chế rượu bia vì đây là những yếu tố có thể ảnh hưởng đến miễn dịch và làm tăng mức độ nặng của bệnh viêm khớp.

Tập vận động và phục hồi chức năng trong điều trị các bệnh lý về khớp tay giúp dự phòng biến dạng cổ thiên nga

Khám lâm sàng

Khám lâm sàng đóng vai trò chính trong việc nhận diện biến dạng cổ thiên nga. Việc thăm khám cần được thực hiện một cách toàn diện, có hệ thống, gồm các bước sau:

 - Khai thác tiền sử và bệnh lý liên quan: Tiền sử các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống, xơ cứng bì… Bác sĩ cũng sẽ hỏi kĩ các yếu tố khác như chấn thương tay, đứt gân, bỏng, phẫu thuật hoặc sẹo co rút trước đó. 

- Quan sát hình dạng các ngón tay: Đặc điểm điển hình là khớp đốt gần bị duỗi quá mức, trong khi khớp đốt xa lại bị gập, tạo thành hình dạng uốn cong giống như chiếc cổ của con thiên nga. Biến dạng thường xuất hiện rõ nhất ở ngón giữa và ngón trỏ, đôi khi có thể thấy ở nhiều ngón nếu tổn thương lan rộng. 

- Đánh giá khả năng vận động của khớp: Bác sĩ cần đánh giá biên độ vận động chủ động và thụ động tại các khớp ngón tay, đặc biệt là khớp đốt gần và khớp đốt xa. Trong các trường hợp biến dạng tiến triển, vận động có thể bị hạn chế rõ rệt, thậm chí cứng khớp hoàn toàn. Bệnh nhân có thể được thực hiện thêm test gân cơ (như Bunnell’s test) để phân biệt nguyên nhân do gân hay do co rút bao khớp.

- Kiểm tra triệu chứng viêm: Tìm các dấu hiệu sưng, nóng, đỏ, đau quanh khớp. Đánh giá cứng khớp buổi sáng, đặc biệt nếu kéo dài >30 phút, gợi ý viêm khớp dạng thấp. Bác sĩ sẽ khám toàn bộ các khớp bàn tay, cổ tay và các khớp khác để phát hiện viêm khớp toàn thân hoặc tổn thương đa khớp.

Cận lâm sàng

Cận lâm sàng được chỉ định nhằm hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân gây biến dạng, đánh giá mức độ tổn thương cấu trúc khớp và loại trừ các bệnh lý liên quan khác. Cụ thể:

 - Xét nghiệm máu:

+ Tốc độ lắng máu và C-reactive protein (CRP): phản ánh tình trạng viêm hệ thống, thường tăng cao trong các bệnh lý viêm khớp mạn tính như viêm khớp dạng thấp.

+ Yếu tố dạng thấp (Rheumatoid Factor – RF): dương tính ở khoảng 70-80% bệnh nhân viêm khớp dạng thấp, tuy nhiên cũng có thể dương tính giả trong một số bệnh khác.

+ Kháng thể kháng CCP (anti-CCP): đặc hiệu cao cho viêm khớp dạng thấp, giúp chẩn đoán sớm ngay cả khi RF âm tính.

+ Các xét nghiệm miễn dịch khác: được chỉ định khi nghi ngờ bệnh hệ thống như lupus, hội chứng Sjogren…

 - Chẩn đoán hình ảnh

+ X-quang bàn tay và ngón tay: giúp phát hiện hình ảnh hẹp khe khớp, xói mòn xương, lệch trục khớp – đặc trưng cho viêm khớp mạn tính. Ngoài ra, X- quang còn giúp đánh giá sự tiến triển của biến dạng qua thời gian.

+ Siêu âm khớp: cho phép chẩn đoán viêm hoạt dịch, dịch khớp tăng, hoặc tràn dịch mà X-quang chưa thấy được. 

+ MRI bàn tay: được chỉ định trong các trường hợp cần đánh giá chi tiết mô mềm quanh khớp như gân, dây chằng hoặc tổn thương sụn khớp, đặc biệt trong viêm khớp dạng thấp giai đoạn sớm hoặc nghi ngờ tổn thương kín đáo không rõ ràng trên X-quang, siêu âm.

Việc điều trị biến dạng cổ thiên nga phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ tổn thương, và sự ảnh hưởng đến chức năng tay. Mục tiêu điều trị giúp giảm viêm, bảo tồn chức năng khớp, làm chậm tiến triển biến dạng, và trong một số trường hợp là phục hồi hình dạng giải phẫu qua phẫu thuật.

Điều trị bảo tồn

Áp dụng cho các trường hợp ở giai đoạn sớm hoặc biến dạng nhẹ, chưa ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng tay.

 - Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng: 

+ Các bài tập duỗi - gập khớp có kiểm soát giúp duy trì tầm vận động và ngăn cứng khớp. 

+ Tập cơ bàn tay và ngón tay, đặc biệt nhóm cơ đối kháng giúp giảm sự mất cân bằng lực kéo giữa các gân. 

+ Kết hợp cùng liệu pháp nhiệt, sóng ngắn hoặc siêu âm trị liệu để giảm đau và thư giãn cơ.

+ Nẹp chức năng: sử dụng nẹp giữ khớp gấp ở tư thế trung gian giúp giảm áp lực và hỗ trợ sửa tư thế ngón tay, đặc biệt hữu ích trong giai đoạn sớm của biến dạng.

Điều trị nội khoa 

- Điều trị viêm khớp dạng thấp: Bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc kháng viêm (NSAIDs), thuốc điều chỉnh tiến triển bệnh (DMARDs) như Methotrexate, Leflunomide,..

- Điều trị bệnh tự miễn khác: Các nhóm thuốc corticosteroids, thuốc ức chế miễn dịch như Azathioprine, Hydroxychloroquine…hay được chỉ định.

Nếu có nhiễm khuẩn, chấn thương hoặc các nguyên nhân khác, điều trị sẽ được cá thể hóa theo từng trường hợp.

Điều trị can thiệp – phẫu thuật

Áp dụng khi điều trị bảo tồn không hiệu quả, biến dạng tiến triển gây mất chức năng cầm nắm hoặc ảnh hưởng nặng đến sinh hoạt thường ngày.

 - Phẫu thuật phục hồi gân hoặc bao khớp: Được chỉ định khi biến dạng là hậu quả của đứt gân cơ duỗi hoặc co rút bao khớp. Phẫu thuật có thể gồm: sửa chữa gân, giải phóng bao khớp, hoặc chuyển gân để phục hồi cân bằng lực giữa cơ gấp và cơ duỗi.

- Cố định khớp: Trong trường hợp khớp tổn thương nặng, mất chức năng hoàn toàn và không thể phục hồi, bác sĩ có thể chỉ định cố định khớp ở tư thế chức năng, giúp bệnh nhân giảm đau và cải thiện chức năng bàn tay.

- Thay khớp ngón tay: Được cân nhắc ở những bệnh nhân có tổn thương khớp nặng không đáp ứng điều trị khác. Tuy nhiên, chỉ định này còn hạn chế do chi phí, tuổi thọ khớp nhân tạo và nguy cơ biến chứng sau mổ.

Phẫu thuật có thể được chỉ định để cải thiện tình trạng biến dạng cổ thiên nga

Trên đây là các thông tin cần thiết về biến dạng cổ thiên nga. Để chẩn đoán và điều trị hiệu quả, bệnh nhân cần đến thăm khám tại cơ sở y tế uy tín, có bác sĩ chuyên khoa. Hệ thống phòng khám, Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC với hệ thống trang thiết bị hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng hỗ trợ bệnh nhân. Để đặt lịch khám hoặc lịch xét nghiệm, quý khách vui lòng gọi đến hotline 1900 56 56 56 của MEDLATEC để được hỗ trợ 24/7.