Dậy thì là giai đoạn chuyển đổi sinh lý từ nhi đồng sang thời kỳ thành niên, đây là giai đoạn hết sức quan trọng mà trẻ em nào cũng trải qua. Khi bước vào giai đoạn dậy thì, các cơ quan sinh dục và đặc tính sinh dục thứ phát của trẻ sẽ phát triển. Theo nhiều nghiên cứu, tuổi dậy thì bắt đầu trung bình với các trẻ gái là từ 8-13 tuổi và trẻ trai thì từ 9-14 tuổi. Dấu hiệu quan trọng nhất khi bước vào tuổi dậy thì với trẻ gái là lần xuất kinh đầu tiên và trẻ trai là lần đầu xuất tinh hay “mộng tinh”. Ngoài ra rất nhiều sự thay đổi về ngoại hình của trẻ khi bước vào giai đoạn này:

- Ở trẻ gái: Ngực phát triển, phát triển bộ sinh dục sinh dục ngoài, phát triển lông mu, lông nách, phát triển chiều cao nhiều

- Ở trẻ trai: Tinh hoàn, dương vật to, lông mu, lông nách phát triển, “vỡ giọng” tiếng nói trầm khan, chiều cao phát triển nhanh.

Khái niệm dậy thì muộn

Dậy thì muộn

Trong thời đại phát triển như hiện nay, truyền thông và các bố mẹ đều rất quan tâm tới liệu con mình có dậy thì sớm hay không. Nhưng ngược lại, rất nhiều phụ huynh lại lo lắng con mình dậy thì muộn và điều họ lo lắng nhất là khi dậy thì muộn có ảnh hưởng đến sự phát triển cơ thể và sức khỏe sinh sản của các bạn nhỏ sau này hay không.

Dậy thì muộn là khái niệm chỉ tình trạng tuổi dậy thì không bắt đầu vào thời điểm như thông thường. Khi trẻ gái trên 13-14 tuổi và trẻ trai trên 15-16 tuổi vẫn chưa dấu hiện những dấu hiệu thay đổi của dậy thì thì được xem là dậy thì muộn.

Nguyên nhân dậy thì muộn ở trẻ gái

- Do di truyền: Có thể di truyền từ bố mẹ

- Liên quan đến buồng trứng: Nguyên nhân có thể do rối loạn hoạt động của trục nội tiết dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng: thiếu hormone tăng trưởng, thiếu hormone tuyến yên FSH, LH; bệnh lý suy buồng trứng sớm như bất thường bộ nhiễm sắc thể XO (hội chứng Turner) hoặc gặp ở những bệnh nhân điều trị ung thư… Đây là những nguyên nhân dẫn tới suy giảm, không hoạt động của buồng trứng gât dậy thì muộn ở trẻ gái.

Bất thường bộ nhiễm sắc thể XO (hội chứng Turner) gây dậy thì muộn

- Khối lượng mỡ của cơ thể giảm: Gặp ở những trẻ gái hoạt động nhiều như vận động viên thể thao, diễn viên múa ba lê; những trẻ gái mắc chứng biếng ăn, bệnh lý mạn tính làm cho chất béo, khối lượng mỡ trong cơ thể giảm cũng có thể dậy thì muộn.

- Do thể trạng: Do thể chất, một số bé sẽ dậy thì muộn hơn so với lứa tuổi thông thường.

Nguyên nhân gây dậy thì muộn ở trẻ trai

- Do di truyền: Có tới 70% trong số những bé trai được chẩn đoán dậy thì muộn là  do di truyền từ bố mẹ.

- Do thiếu hụt nội tiết: Do thiếu hụt hormone thì tình trạng này sẽ xuất hiện ngay từ khi bé trai được sinh ra: dương vật bất thường có thể là nhỏ hơn. Ví dụ thiếu hụt hormone IGD giúp điều hòa tuyến sinh dục gây tình trạng thiếu LH và FSH.

- Liên quan tới tinh hoàn: Những vấn đề, sự bất thường ở tinh hoàn, tiền sử đã từng phẫu thuật ở tinh hoàn, điều trị ung thư, đều làm cho bé trai dậy thì muộn hơn.

- Mắc bệnh mạn tính: Ở những trẻ Những bé trai mắc các bệnh mạn tính như viêm đại tràng, thiếu máu hồng cầu liềm hoặc xơ nang thường dễ bị dậy thì muộn.

Dậy thì muộn là khi trẻ dấu hiệu các dấu hiệu dậy thì chậm so với thông thường và cũng có những dấu hiệu để cha mẹ có thể lưu ý cho con.

Dậy thì ở bé gái bắt đầu khi trục nội tiết sinh sản bắt đầu hoạt động, tuyến yên sản xuất 2  hormone: LH và FSH, hai hormone  này có tác dụng khiến các nang noãn của buồng trứng được chọn lọc và phát triển  hàng tháng  tiết ra nội tiết nữ là estrogen và phóng noãn vào thời điểm trước kỳ kinh sau khoảng 2 tuần. Sau rụng trứng 2 tuần do nội tiết sụt giảm gây bong niêm mạc tử cung và gây ra kinh. Tiền dậy thì ở em bé gái sẽ giúp cơ quan sinh dục ngoài như vú, lông mu, lông nách phát triển. Và cột mốc dậy thì chính thức được đánh dấu bằng sự xuất hiện của kỳ kinh nguyệt đầu tiên sau đó 2-3 năm. Thời gian cho giai đoạn này ở bé gái là khoảng từ 8-13 tuổi.

Dậy thì muộn là khi trẻ dấu hiệu các dấu hiệu dậy thì chậm so với thông thường

Nếu sau 14 tuổi mà bé gái không xuất hiện bất kỳ dấu hiệu phát triển sinh dục nào hoặc sau 16 tuổi vẫn không có kinh thì được cho là dậy thì muộn.

Dậy thì ở bé trai cũng bắt đầu khi tuyến yên tiết nhiều hơn hormone LH và hormone FSH. Những hormone này kích thích tinh hoàn phát triển và sản sinh ra hormone nam giới là testosterone. Các dấu hiệu dậy thì ở nam giới là sự tăng trưởng vượt trôi về chiều cao thường ngay trong năm đầu tiên khoảng 14-15 tuổi. Bên cạnh đó là sự phát triển hệ cơ bắp, vai, cân nặng tăng, thay đổi thanh quản to rộng làm cho thay đổi giọng nói, mọc râu ria mép, lông vùng sinh dục, cơ quan sinh dục tinh hoàn, dương vật phát triển. Dậy thì ở trẻ trai cũng được đánh dấu bởi lần xuất tinh đầu tiên.

Nếu sau 15 tuổi trẻ không hề có bất cứ dấu hiệu thay đổi nào kể trên, kết hợp với kiểm tra tinh hoàn và dương vật của trẻ không thấy phát triển thì trẻ được coi là dậy thì muộn.

Ảnh hưởng của dậy thì muộn đối với trẻ gái

Thường dậy thì muộn có thể ảnh hưởng tới tâm sinh lý của trẻ tuy nhiên mức độ có thể khác nhau. Trẻ sẽ lo lắng, tự ti khi thấy mình không giống các bạn, thậm chí trẻ có thể tự tìm hiểu và lo lắng về khả năng sinh sản của bản thân sau này. Cha mẹ cần là người động viên con, nêú không có nguyên nhân thực thế bất thường thì cần tâm sự, trao đổi, chia sẻ để trẻ hiểu để trẻ không mặc cảm.

Ảnh hưởng của dậy thì muộn đối với trẻ trai

Đặc điểm dễ nhận thấy nhất ở trẻ trai chậm dậy thì là chiều cao thấp hơn so với bạn cùng lứa và đây cũng là nguyên nhân làm trẻ mặc cảm, rối loạn tâm lý so với các bạn. Tuy nhiên, nhiều trường hợp trẻ vẫn có thể phát triển đuổi kịp bạn vào những năm sau nếu được theo dõi sát và điều trị kịp thời.

Dậy thì muộn ở bé trai ảnh hưởng tới sự phát triển cơ quan sinh dục như dương vật, tinh hoàn và có thể ảnh hưởng tới khả năng sinh lý tình dục, sinh sản của trẻ sau này

Một số trường hợp dậy thì muộn ảnh hưởng tới sự phát triển cơ quan sinh dục như dương vật, tinh hoàn và có thể ảnh hưởng tới khả năng sinh lý tình dục, sinh sản của trẻ sau này. Cha mẹ cần theo dõi và khi phát hiện trẻ dậy thì muộn cần lưu ý cho trẻ đi khám để được bác sĩ tư vấn và hỗ trợ kịp thời.

- Liên quan tới di truyền

- Rối loạn hoạt động trục nội tiết

- Các bệnh lý mạn tính

- Hoạt động quá mức như thể dục thể thao, vận động viên chuyên nghiệp

- Suy dinh dưỡng do rối loạn hành vi ăn uống hoặc do kém hấp thu ở các bệnh mãn tính

Cha mẹ cần quan tâm sát tới các con để phát hiện sớm kịp thời khi con có dấu hiệu dậy thì chậm để có thể đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa sớm.

Với các con khi phát hiện mình dậy thì muộn hoặc có những dấu hiệu khác các bạn đừng ngại ngần hãy chia sẻ với cha mẹ. Cha mẹ sẽ đồng hành cùng các con để giúp các con phát triển hoàn thiện nhất.

Cha mẹ sẽ đồng hành cùng các con để giúp các con phát triển hoàn thiện nhất.

Bác sĩ cần đánh giá tổng quan tiền sử gia đình, quá sinh sinh và phát triển của trẻ kết hợp với thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm thăm dò để tìm nguyên nhân.

Tiền sử: của gia đình, bố mẹ, của trẻ. Bác sĩ cần tìm hiểu các bệnh lý di truyền có liên quan, quá trình sinh của trẻ như suy dinh dưỡng bào thai, sinh non; quá trình phát triển của trẻ, chế độ hành vi ăn uống, bệnh lý mắc phải; trẻ có tập thể thao cường độ quá cao gây trì hoãn quá trình dậy thì của trẻ.

Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ cần khám sức khỏe tổng quát, khám kỹ cơ quan sinh dục ngoài, các dấu hiệu của dậy thì: ngực, hệ thống lông, cơ quan sinh dục ngoài… của trẻ.

Các xét nghiệm cận lâm sàng tìm nguyên nhân:
- Xét nghiệm máu: Tổng phân tích máu, vi chất, sinh hóa máu chức năng các cơ quan, đánh giá các horome tăng trưởng, hormone các tuyến như tuyến yên, tuyến giáp.

Xét nghiệm máu đánh giá horome tăng trưởng ở trẻ 

+ Nhiễm sắc thể đồ: Loại trừ các rối loạn về di truyền

+ Chụp X-quang: Đánh giá tuổi xương cho trẻ

+ Siêu âm kiểm tra tử cung - buồng trứng với trẻ gái, tinh hoàn hệ thống sinh dục nam của trẻ trai.

+ Cộng hưởng từ (MRI) để kiểm tra tuyến yên nếu nghi ngờ.

Ở bé gái

- Khi liên quan đến thể chất: Có thể bổ sung cho trẻ 4 - 6 tháng hormone estrogen để thúc đẩy quá trình dậy thì được diễn ra sớm hơn.

- Nếu do lượng mỡ cơ thể giảm: Cần bổ sung dinh dưỡng cho trẻ để tăng cân phù hợp lứa tuổi.

- Do suy buồng trứng sớm hoặc thiếu hụt hormone: Bổ sung estrogen liều thấp và định kỳ 6 tháng sẽ tăng liều lên. Sau 12 - 18 tháng, bác sĩ sẽ bổ sung tiếp hormone progestin và sau vài tháng sẽ dừng progestin 1 - 2 ngày. Bác sĩ cần trao đổi với cha mẹ về khả năng sinh sản của trẻ sau này.

Ở bé trai

- Dùng thuốc tiêm trong vài tháng để kích thích chiều cao và sự phát triển cơ quan sinh dục

- Với trẻ mắc chứng thiếu hụt hormone IGD hoặc dương vật bị tổn thương: Bổ sung testosterone là lựa chọn đầu tay. Liều sử dụng sẽ tăng theo thời gian và cần tiếp tục bổ sung khi trẻ đã trưởng thành.

Trị liệu tâm lý

Dậy thì là một cột mốc trưởng thành vô cùng quan trọng với trẻ nên thường đa số trẻ dậy thì muộn đều mặc cảm, tự ti so với bạn bè. Cha mẹ cần quan tâm chia sẻ với trẻ, tập trung vào những thế mạnh của trẻ để trẻ tự tin hơn. Khi phát hiện trẻ dậy thì muộn cha mẹ cần đưa trẻ đi khám một cách tự nhiên nhất, tránh làm trẻ hoang mang lo sợ và đồng hành với trẻ nếu cần điều trị.

Cha mẹ cần quan tâm chia sẻ với trẻ, tập trung vào những thế mạnh của trẻ để trẻ tự tin hơn