Bệnh lao ruột nằm trong nhóm các bệnh lao ngoài phổi do trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis gây nên, gây ra các tổn thương tại ống tiêu hóa.

Bệnh lao ruột nằm trong nhóm các bệnh lao ngoài phổi do trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis gây nên

Các quốc gia đang phát triển có tỷ lệ bệnh nhân mắc lao ruột nhiều hơn so với những nước phát triển. Đây là bệnh lý ít gặp và rất khó chẩn đoán, điều trị. Đồng thời bệnh lao ruột cũng để lại những biến chứng nghiêm trọng, tỷ lệ tử vong ở căn bệnh này là 11%. Lao ruột thường bị nhầm lẫn với những bệnh lý về đường tiêu hoá và bệnh nhân mắc lao ruột thường cũng bị nhiễm khuẩn lao tại các cơ quan khác trong cơ thể.

Có 2 nguyên nhân chính dẫn đến bệnh lao ruột ở người đó là lao nguyên phát và lao thứ phát. Cụ thể như sau:

Lao ruột nguyên phát:

Vi khuẩn lao thâm nhập vào cơ thể con người qua đường tiêu hoá, sinh sôi tại ruột và sau đó lây lan sang những bộ phận khác;

Vi khuẩn lao đi vào cơ thể người qua đường ăn uống, đặc biệt là việc sử dụng sữa bò tươi và các chế phẩm từ sữa chứa trực khuẩn lao bò, bú sữa mẹ mắc bệnh lao, tiêu thụ thực phẩm, nước uống chứa loại vi khuẩn này.

Vi khuẩn lao đi vào cơ thể người qua đường ăn uống

Lao ruột thứ phát:

Là loại lao ruột thường gặp ở những bệnh nhân đã bị mắc lao phổi, lao màng bụng, lao thực quản hay lao hầu họng. Vi khuẩn lao sẽ di chuyển vào đường ruột qua đường tiêu hoá, chúng phát triển và gây bệnh tại đây, từ đó tấn công sang những bộ phận khác trong cơ thể. Vi khuẩn lao gây bệnh tại ruột có thể là loại vi khuẩn lao người hoặc vi khuẩn lao động vật như trâu, bò, lợn. Không chỉ vào được trong ruột non, vi khuẩn lao có thể len lỏi được cả vào trong hồi tràng do chúng không bị dịch tiêu hoá của dạ dày tác động vì chúng được bảo vệ bởi lớp vỏ phospholipid bên ngoài. Chính nhờ chiếc “áo giáp" chắc chắn này, chúng có thể tiến sâu vào những cơ quan khác thuộc hệ tiêu hoá như tá tràng hoặc hỗng tràng. Khi mô bạch huyết dư thừa, chứa ít vi khuẩn tiêu hoá và bị ứ đọng lại trong hồi tràng sẽ là cơ hội tốt cho vi khuẩn lao, gây nên bệnh lao hồi manh tràng.  

Bệnh lao ruột ở giai đoạn đầu thường ít có biểu hiện rõ ràng và thường diễn tiến một cách âm thầm, rất ít trường hợp bệnh nhân phát hiện ra bệnh và đi khám khi ở giai đoạn sớm. Các dấu hiệu người bệnh có thể lưu ý khi nghi ngờ mình mắc bệnh lao ruột:

Triệu chứng cơ năng: 

Chủ yếu là những dấu hiệu bệnh lý đường tiêu hoá như:

• Bệnh nhân cảm thấy buồn nôn, đau bụng toàn phần hoặc từng khu vực và bị đau nhiều nhất ở hố chậu phải;

Triệu chứng cơ năng bệnh lao ruột.

• Rối loạn đại tiện: tình trạng tiêu chảy liên tục, kéo dài, phân có thể lẫn máu. Có trường hợp bị táo bón hoặc táo bón xen lẫn tiêu chảy. Tình trạng ỉa chảy xuất hiện nhiều hơn khi bệnh nhân bị loét ruột;
• Bệnh nhân đầy hơi, sôi bụng nhẹ tại vùng hố chậu phải.
• Đường ruột tắc nghẽn do hẹp sưng, khiến bụng đau quặn và bị sôi bụng.

Triệu chứng toàn thân:

• Người bệnh mệt mỏi, sụt cân, suy nhược cơ thể;
• Sốt nhẹ đặc biệt là vào buổi chiều tối giống biểu hiện của các bệnh lao;
• Đổ mồ hôi vào ban đêm.

Khi cảm thấy những dấu hiệu bất thường của cơ thể nghi mắc lao ruột, người bệnh nên tới khám bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán phát hiện bệnh và chữa trị kịp thời nhằm hạn chế những tác động của biến chứng nghiêm trọng sau này.

Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, lao ruột có thể trở thành một căn bệnh hết sức nguy hiểm với những biến chứng nghiêm trọng như sau:

• Bệnh nhân bị lồng ruột;
• Thủng ổ loét gây viêm phúc mạc;
• Vỡ mạch máu tại ổ loét có thể dẫn đến xuất huyết tiêu hóa nặng;
• Xuất hiện khối u giống với u đại tràng;
• Hẹp ruột, gây tình trạng bán tắc hoặc tắc ruột;
• Hội chứng kém hấp thu chất dinh dưỡng, gây hiện tượng suy kiệt và dẫn tới tử vong ở người bệnh.

Biến chứng lồng ruột ở bệnh nhân bị bệnh lao ruột

Trường hợp bán tắc ruột khiến cho bệnh nhân bị đau bụng rất nhiều trong vài giờ hoặc vài ngày. Nếu bệnh nhân có thể xì hơi được thì đó là biểu hiện ruột đã được thông lại giúp bệnh nhân bớt bị đau, không cần thực hiện phẫu thuật. Tuy nhiên, nếu bị tắc ruột hoàn toàn, người bệnh sẽ bị đau bụng dữ dội, hễ ăn vào lại bị đau bụng và ói mửa, bụng trướng, không đi đại tiện được, khi ấy cần tiến hành phẫu thuật cấp cứu ngay lập tức.

Nguyên nhân khiến bệnh nhân bị tắc ruột như trên là do vi khuẩn lao gây tổn thương ruột. Một khi những tổn thương này ngày càng nghiêm trọng thì sẽ gây nên hiện tượng viêm sưng, dày dính ruột làm cho đường kính lòng ruột bị thu hẹp, nặng thì bị bít lại gây ách tắc không thể lưu thông. Những biến chứng này hoàn toàn có thể bị nhầm lẫn với các bệnh lý về tiêu hoá khác như viêm đại tràng mạn tính hoặc viêm đại tràng kích thích. Tắc ruột do bị lao còn có thể bị nhầm lẫn với bệnh ung thư ruột hoặc ung thư đại tràng.

Khác với bệnh lao phổi, lao ruột không lây qua đường không khí và tiếp xúc. Dựa vào nguyên nhân gây bệnh, ta có thể biết được rằng lao ruột lây lan và gây bệnh ở người là do ta ăn phải những thực phẩm chứa vi khuẩn lao, nuốt phải các chất dịch như đờm, dãi có chứa vi khuẩn lao của bệnh nhân bị lao ruột; hoặc mắc lao ruột do đã nhiễm lao phổi, vi khuẩn theo đường tiêu hoá gây tổn thương tại ruột.

Trên thực tế, tỷ lệ những người mắc bệnh lao ruột đồng thời cũng bị lao ở những bộ phận khác trong cơ thể là khá lớn nên khả năng vi khuẩn lao bị phát tán ra ngoài môi trường và truyền sang những người tiếp xúc với bệnh nhân lao ruột là hoàn toàn có khả năng xảy ra. Do đó, nếu đã phát hiện bệnh và đang trong liệu trình điều trị lao ruột, bệnh nhân cần có ý thức trong những thói quen sinh hoạt hàng ngày, tránh khạc nhổ đờm bừa bãi, hắt hơi, ho mà không che chắn cẩn thận khiến cho vi khuẩn lao lây cho những người xung quanh. Nếu sau khi đã hoàn thành phác đồ điều trị, kết quả xét nghiệm và kiểm tra cho thấy bệnh nhân đã khỏi bệnh hoàn toàn thì người bệnh có thể sinh hoạt bình thường trở lại.

Bất kỳ ai cũng có khả năng bị nhiễm bệnh lao đường ruột, không ngoại trừ độ tuổi nào. Tuy nhiên, phổ tuổi có nguy cơ cao mắc bệnh hơn cả là từ 30 - 50 tuổi, những người đang trong độ tuổi lao động. Ngoài ra, các yếu tố dưới đây càng làm tăng nguy cơ nhiễm lao ruột: 

• Bệnh nhân vốn mắc các bệnh lý nền, bệnh mạn tính như: Đái tháo đường, bệnh bạch cầu, ung thư đầu cổ, bệnh Hodgkin (ung thư hạch bạch huyết);
• Những người mắc bệnh HIV/AIDS do cơ thể những người này vốn đã bị virus HIV gây suy giảm hệ miễn dịch, tạo điều kiện cho vi khuẩn lao tấn công cơ thể;
• Người lao động phải làm việc lâu dài trong môi trường ô nhiễm, chứa nhiều bụi silic;
• Người nhẹ cân, suy dinh dưỡng;
• Những người có tiền sử mắc bệnh lao hoặc thường xuyên chăm sóc, tiếp xúc với người bị bệnh;
• Những bệnh nhân đang phải điều trị bệnh bằng thuốc corticosteroid, hoặc các loại thuốc chữa các bệnh tự miễn, viêm mạch như bệnh viêm khớp dạng thấp, bệnh lupus gây ức chế hệ miễn dịch của cơ thể.

Bệnh nhân mắc các bệnh lý nền, bệnh mạn tính như đái tháo đường 

Dựa trên con đường và tác nhân gây bệnh, chúng ta có thể phòng tránh lao ruột bằng các biện pháp như sau:

• Không uống sữa bò tươi chưa được tiệt trùng hay chưa qua xử lý;
• Ăn uống và sinh hoạt hợp pahir đảm bảo vệ sinh;
• Nếu nghi ngờ các biểu hiện của bệnh, cần đến thăm khám, xét nghiệm tại bệnh viện hoặc các cơ sở y tế để có cơ hội chữa khỏi bệnh sớm, tránh chủ quan làm lây nhiễm bệnh ra cộng đồng và để lại biến chứng nghiêm trọng về sau;
• Tránh tiếp xúc với môi trường bị ô nhiễm, nếu bắt buộc phải làm việc ở những môi trường này cần mặc đồ bảo hộ, che chắn cẩn thận để bảo vệ phổi;
• Nếu đang sử dụng các thuốc chứa thành phần corticoid cần theo dõi chặt chẽ tình trạng miễn dịch của cơ thể.

Hiện nay ngoài chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân thực hiện các xét nghiệm mẫu bệnh phẩm và chẩn đoán hình ảnh để phát hiện bệnh. Bao gồm:

Xét nghiệm máu

Thấy được những thay đổi về chỉ số như sau: 

• Bệnh nhân bị thiếu máu;
• Tốc độ lắng máu tăng;
• Số lượng bạch cầu Lympho tăng cao.

Chụp X-quang ổ bụng

Kỹ thuật chụp transit ruột có uống thuốc cản quang. Những hình được ghi lại có thể là:

• Hình dáng của đại tràng bất thường, không đều, chỗ to chỗ nhỏ;
• Khu vực hồi tràng, manh tràng, đại tràng ngấm thuốc cản quang không đều hoặc có hình ảnh đọng thuốc nhỏ. Tại các ổ loét ở ruột non, xuất hiện hình ảnh đọng thuốc cố định, có hình tròn hoặc hình bầu dục;
• Hình ảnh tiểu tràng biến dạng, chỗ nhỏ, chỗ to.

Phương pháp chụp mạch Lympho bằng X-quang

Thông qua việc tiêm một chất đục có tên là Gallium citrate để chụp X-quang, biện pháp này giúp kiểm tra hệ thống mạch bạch huyết, qua đó có thể phát hiện ra tình trạng viêm như viêm phúc mạc và viêm thanh mạc .

Nội soi tiêu hóa

Nội soi tiêu hóa chẩn đoán lao ruột tại MEDLATEC

Kỹ thuật nội soi tiêu hóa bằng ống mềm sẽ giúp quan sát các triệu chứng thực thể một cách dễ dàng hơn, nhờ đó đưa ra những kết luận chẩn đoán và phương hướng điều trị phù hợp. Hình ảnh có thể thu lại ở người bệnh:

• Có những ổ loét nông với bờ mỏng, màu tím bầm, có thể bị xuất huyết ở các vết loét hoặc bờ ổ loét;
• Trên niêm mạc xuất hiện rải rác những hạt lao màu trắng như hạt kê;
• Vùng manh tràng bị thâm nhiễm bởi khối u. Khối u này khiến lòng manh tràng hẹp lại, ống soi không thể đưa qua được.
• Bên cạnh đó, thông qua nội soi các bác sĩ có thể sinh thiết hoặc lấy dịch vùng tổn thương để xét nghiệm tìm vi khuẩn lao.

Hiện tại, BVĐK MEDLATEC đã sử dụng các phương pháp hiện đại nhất như chụp CT ổ bụng 128 dãy, nội soi đại trực tràng bằng ống mềm gây mê, các xét nghiệm tối tân như Quantiferon TB Gold Plus, Gene Xpert, nuôi cấy lao trong môi trường lỏng (MGIT)... để chẩn đoán lao ruột

Có 2 hướng điều trị bệnh lao ruột đó là điều trị nội khoa và điều trị ngoại khoa. Trên lâm sàng vẫn thường áp dụng biện pháp điều trị nội khoa là chủ yếu:

• Điều trị nội khoa bằng thuốc như phác đồ điều trị bệnh lao, kết hợp chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý như: ăn đủ bữa, đủ chất, đặc biệt là chất đạm, vitamin và hạn chế ăn những thức ăn dạng bột;
• Điều trị ngoại khoa: thường được áp dụng trong trường hợp lao ruột xuất hiện biến chứng nặng như bị thủng, tắc ruột. Có hơn 80% trường hợp bị lao ruột gặp biến chứng phải can thiệp bằng phương pháp ngoại khoa.