Loét aptor miệng là tình trạng viêm loét phổ biến ở niêm mạc mềm của miệng và lợi, tên thường gọi là nhiệt miệng.

Loét aptor miệng là tình trạng viêm loét phổ biến ở niêm mạc mềm của miệng và lợi

Đặc điểm các vết loét aptor thường có hình tròn, xuất hiện trên các vùng mềm như mặt trong môi, má hoặc ở dưới lưỡi, loét aptor là một tổn thương lành tính , không lây nhiễm , loét có thể xuất hiện đơn độc hoặc thành đám. Hầu hết các loét đều tái phát và được gọi là viêm miệng aptor tái phát mà mỗi đợt thường kéo dài 7-10 ngày. Nguyên nhân gây loét aptor vẫn chưa được rõ ràng và không có thuốc điều trị triệt để nhưng có thể dùng thuốc để giảm đau do vết loét gây ra. Bệnh có tính chất tái phát nên còn được y học gọi là viêm miệng aptor tái diễn - recurrent apthous stomatitis - RAS.

Aptor miệng có thể gồm 1 hoặc nhiều vết loét nông và đau, có hình tròn hoặc bầu dục, hầu hết các vết loét kéo dài từ 10-14 ngày .

Mặc dù đây là tình trạng rất phổ biến, nhưng nguyên nhân chính xác vẫn chưa được rõ ràng, một vài yếu yếu tố liên quan đến bệnh đã được tìm ra như: thay đổi nội tiết, chấn thương trong miệng, thuốc điều trị, dị ứng thực phẩm, thiếu hụt dinh dưỡng, stress và thuốc lá.

- Yếu tố di truyền

Yếu tố di truyền có thể đóng vai trò quan trong trong loét áp tơ. Khoảng 40% bệnh nhân có người trong gia đình bị loét áp tơ. Những người này thường khởi phát bệnh sớm hơn và mức độ bệnh nặng hơn. Có mối liên quan giữa các kháng nguyên bạch cầu người (HLA) với bệnh. Ở những người loét áp tơ có sự tăng tuần suất các kháng nguyên HLA loại A2, A11, B12 và DR2. Mối liên quan này thay đổi theo nguồn gốc dân tộc và chủng tộc.

- Chấn thương cơ học

Các chấn thương của niêm mạc miệng do cơ học như các điều trị nha khoa, vết cắn do răng sắc nhọn, khấp khểnh, do bàn chải quá cứng có thể là yếu tố khởi phát bệnh tiêm tê, răng sắc nhọn, bàn chải đánh răng thô ráp hoặc các can thiệp nha khoa có thể gây khởi phát loét áp tơ.

- Thiếu hụt dinh dưỡng:

Tỉ lệ bệnh nhân bị loét miệng tăng lên gấp đôi ở những người bị thiếu hụt các thành phần tạo máu như sắt, ferritin, 28,2% bệnh nhân bị RAS cũng bị thiếu hụt vitamin B1, B2 hoặc B6, B12 và  axit pholic

- Stress:

Theo thống kê, ở nhóm người bị stress, tỉ lệ mắc RAS cao hơn hẳn những người không bị stress.

- Thuốc lá:

Tuy thuốc lá là yếu tố nguy cơ của các bệnh lý ung thư miệng, bệnh quanh răng, nhưng thật bất ngờ rằng, tỉ lệ mắc RAS ở người hút thuốc lại thấp hơn những người không hút. Điều này được giải thích rằng, việc hút thuốc làm tăng lớp biểu mô sừng hóa trong miệng , sự thay đổi này khiến niêm mạc miệng giảm nhạy cảm với các vết loét.

- Yếu tố Di truyền:

Tiền sử gia đình cũng đóng vai trò trong bệnh lý RAS, RAS thường xuất hiện sớm và nặng hơn ở những bệnh nhân có người trong cùng gia đình mắc RAS, tỉ lệ mắc RAS theo gia đình lên đến 46 %.

- Yếu tố miễn dịch:

Ở những người loét áp tơ có sự tăng tuần suất các kháng nguyên HLA loại A2, A11, B12 và DR2. Mối liên quan này thay đổi theo nguồn gốc dân tộc và chủng tộc. Trong y văn đã có rất nhiều nghiên cứu về sự liên quan giữa kháng nguyên bạch cầu người ( HLA) và RAS . ở những vết loét aptor, các tế bào bạch cầu chiếm ưu thế về số lượng và các HLA loại A2, A11, B12 và DR2, đồng thời tỉ lệ CD4 +/ CD8 + thay đổi trong suốt các thời kì tiền triệu, khới phát, loét và lành thương.

- Các bệnh hệ thống và RAS:

Các bệnh như: thiếu hụt dinh dưỡng gây thiếu máu, hội chứng Behcet’s,

• Behcet’s là một rối loạn nhiều hệ thống đặc trưng bởi các vết loét vùng sinh dục và da (bệnh ban đỏ, vêm mạch máu mủ), mắt (phía trước và sau màng bồ đào), viêm khớp, mạch máu (cả động và tĩnh mạch), hệ thần kinh trung ương (viêm não), và đường tiêu hóa .
• HIV: Viêm miệng aptor xảy ra với tỉ lệ khoảng 15%, ở bệnh nhân HIV các vết loét thường có kích thước lớn , đau , lâu lành hơn và tái phát thường xuyên hơn những người có miễn dịch tốt.
• Trong bệnh giảm bạch cầu trung tính theo chu kì: vòng đời của các bạch cầu giảm nhiều hoặc thậm chí có thể vắng mặt tạm thời  , bệnh đặc trưng bằng những đợt sốt ngay từ khi còn nhỏ, đi kèm với các bệnh: viêm tai giữa, viêm xương chũm, mụn nhọt và RAS.
• Hội chứng Magic: loét aptor thường lớn và có kèm theo viêm sụn.
• PFAPA: bệnh hệ thống bao gồm: Sốt chu kỳ (Peridic Fever), loét  áp tơ (Apthae), viêm họng (Pharyngitis), viêm hạch cổ (cervical Adenitis), thường gặp ở trẻ em.
• Hội chứng Sweet: Các triệu chứng: sốt, tăng bạch cầu trung tính ở máu ngoại vi, các thương tổn da: mụn mủ, mụn nước, các  mảng, nốt màu đỏ.

Các nguyên nhân khác gây nhiệt miệng

• Các bệnh đường tiêu hóa: bệnh Celiac hoặc tăng nhạy cảm với gluten, bệnh Crohn: Các triệu chứng khác kèm theo loét miệng như đau bụng, tiêu chảy, suy dinh dưỡng, viêm lưỡi, thiếu máu… Một số nghiên cứu cho thấy loét áp tơ giảm khi ăn chế độ giảm gluten.

Aptor miệng có thể gồm 1 hoặc nhiều vết loét hình tròn hoặc bầu dục, kích thước to nhỏ khác nhau từ vài mm đến lớn hơn 1 cm, vết loét màu vàng hoặc xám, được bao xung quanh là quầng đỏ, và được chia thành 3 loại :

- Loét aptor nhỏ (minor): là loại phổ biến nhất, chiếm khoảng 90-95%

Aptor miệng có thể gồm 1 hoặc nhiều vết loét hình tròn hoặc bầu dục, kích thước to nhỏ khác nhau

- Loét aptor lớn (major): chiếm 5-10%

- Loét aptor dạng herpes (herpetiform): ít gặp nhất, chiếm khoảng 1-5 %

Mặc dù các loét sẽ lành trong 2 tuần, nhưng một số trường hợp có thể bị nhiễm khuẩn thứ phát khi vết loét sâu và rộng, trong trường hợp này có thể phải cần đến thuốc kháng sinh Pennicillin hoặc Tetracylin.

Đây là tổn thương thường gặp nhất ở niêm mạc miệng, tỉ lệ người mắc bệnh lên đến 25% dân số và số người bị tái phát 3 tháng 1 lần lên tới 50%. Bệnh thường tăng lên theo độ tuổi và gặp nhiều ở phụ nữ hơn nam giới.

Chẩn đoán bệnh RAS chủ yếu dựa vào lâm sàng: tiển sử bệnh và thăm khám lâm sàng vết loét. Khi khai thác tiền sử bệnh, các yếu tố cần chú ý: yếu tố gia đình, tần suất tái phát, tiến triển, số lượng, vị trí vết loét (ở niêm mạc sừng hóa hay không sừng hóa), hình dạng, màu sắc, kích thước của vết loét, đi cùng với việc khai thác tình trạng toàn thân, các vết loét sinh dục, các vấn đề da liễu, rối loạn tiêu hóa, tiền sử dùng thuốc.

- Đặc điểm lâm sàng: Một hoặc nhiều loét hình tròn hoặc ovan, loét nông, bờ rõ, đáy màu vàng hoặc xám, có quầng đỏ bao quanh, kích thước dưới 1cm. Không có mụn nước xuất hiện trước loét.

- Khả năng tự lành: Loét có thể tự lành, không để lại di chứng

- Vị trí thương tổn: Vùng niêm mạc miệng không sừng hóa.

- Thời gian tiến triển: Vài ngày đến vài tuần

- Có thể bao gồm: Thiếu máu thiếu sắt, vitamin B12, kẽm.

- Các yếu tố làm tăng nặng tình trạng bệnh: hay đổi hormon, thức ăn, thuốc, căng thẳng, chấn thương, nhiễm khuẩn.

- Cận lâm sàng: các xét nghiệm máu cần làm với các bệnh nhân bị RAS kéo dài : hemoglobin, tổng phân tích máu 32 chỉ số, tốc độ máu lắng/ CRP, vitamin B12, acid folic,

Chẩn đoán phân biệt:

Việc phân biệt các vết loét aptor với các vết loét miệng trong các bệnh niêm mạc miệng khác là rất quan trọng.

Do nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của bệnh chưa được rõ ràng nên các thuốc chủ yếu là giảm triệu chứng và ngăn ngừa và giảmnhiễm khuẩn thứ phát và thúc đẩy việc lành thương.

Điều trị chủ yếu bao gồm glucocorticoids và thuốc kháng khuẩn. Thuốc bao gồm các dạng: gel bôi, nước súc miệng.

Điều trị chủ yếu bao gồm glucocorticoids và thuốc kháng khuẩn

Thuốc bôi bề mặt

Thuốc để phủ bề mặt vết loét và tạo thành hàng rào bảo vệ ngăn cản nhiễm khuẩn thứ phát và kích thích cơ học, đây là thuốc ưu tiên hàng đầu để điều trị aptor: bôi thuốc lên vết loét sau khi đã súc miệng sạch và tránh ăn uống trong vòng 30 phút, bôi 3-4 lần / ngày.

Nước súc miệng

dung dịch tetracycline giúp làm giảm kích thước, giảm thời gian tiến triển của bệnh và giảm đau. Clorhexidin gluconate làm giảm số lượng vết loét.

Gel, kem và thuốc mỡ (lexanox oral gel, triamcinolon, betamethhason): Các thuốc bôi bề mặt có thể bị trôi mất nên các thuốc dạng gel và mỡ sẽ có tác dụng tốt hơn , các thuốc bôi corticoid bề mặt cũng có tác dụng tốt như  fluocinonide và clobetasol.

• Thuốc tê có các dạng: Nước súc miệng, dạng xịt, kẹo ngậm họng không đường: đặc biệt với những trường hợp bị đau thì dùng thuốc trước bữa ăn là rất hiệu quả.
• Dung dịch sát khuẩn không cồn: Được khuyên dùng đề phòng nhiễm khuẩn thứ phát.