Sỏi thận và sỏi niệu quản được tạo thành từ khoáng chất và muối hình thành, lắng đọng bên trong đường tiết niệu bao gồm thận và niệu quản.

Nguyên nhân phổ biến hiện nay có thể gây ra sỏi tiết niệu bao gồm thừa cân, béo phì, chế độ ăn uống tiêu thụ quá nhiều chất gây tạo sỏi, sử dụng thuốc hoặc mắc một số bệnh lý khác.

Sỏi thận và sỏi niệu quản không chỉ ảnh hưởng đến hai cơ quan này mà còn có thể ảnh hưởng đến bàng quang.

Tùy thuộc vào tình trạng sỏi thận hiện tại của bạn, bạn có thể chỉ cần dùng thuốc giảm đau và uống nhiều nước để đào thải sỏi thận. Tuy nhiên nếu sỏi bị kẹt trong đường tiết niệu, gây ra tắc nghẽn đường niệu, nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc gây ra biến chứng thì có thể cần chỉ định can thiệp phẫu thuật. Sau phẫu thuật người bệnh vẫn có thể có nguy cơ tái phát, vì vậy với các trường hợp được đánh giá là nguy cơ tái phát cao sau can thiệp, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị dự phòng.

Định nghĩa

Có bốn loại sỏi tiết niệu chính, bao gồm:

• Sỏi canxi: sỏi canxi oxalat và sỏi canxi phosphat là loại sỏi thận, niệu quản phổ biến nhất. Khi cơ thể chúng ta tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu canxi và oxalat đặc biệt kèm theo uống ít nước sẽ làm tăng nguy cơ lắng đọng sỏi này.
• Sỏi axit uric: Sỏi axit uric hình thành khi có quá nhiều axit uric trong nước tiểu của bạn, tăng acid uric thường liên quan đến vấn đề chuyển hóa purin, nhiều trường hợp là do bệnh nhân tiêu thụ quá nhiều nhóm thực phẩm giàu purin như thịt đỏ, hải sản.
• Sỏi Struvite: Bệnh nhân bị nhiễm trùng đường tiết niệu có nguy cơ hình thành sỏi Struvite. Thành phần chính của sỏi Struvite là Magie amoni photphat và canxi cacbonat apatite..
• Sỏi cystine: Cystinuria là một rối loạn di truyền có thể gây ra sỏi cystine..

Ăn quá nhiều thực phẩm giàu oxalat có thể gây sỏi thận và niệu quản

Bình thường các chất tạo nên sỏi thận và niệu quản đi qua hệ thống tiết niệu mà không gặp trở ngại gì. Khi chúng không đi qua, đó là vì không có đủ nước tiểu trong cơ thể bạn để hòa tan hoặc rửa trôi các chất, thường là do bạn không uống đủ nước. Các chất được giữ lại sau đó bắt đầu kết tinh và tạo thành sỏi. Bao gồm: Canxi, Oxalat, Axit uric, Phosphat, Cystin, Xanthin.

Sỏi nhỏ thường không có bất kỳ triệu chứng nào và người bệnh có thể không hề biết mình có sỏi nếu không phát hiện tình cờ qua siêu âm ổ bụng.

Tuy nhiên, khi sỏi lớn hoặc quá nhiều sỏi, sỏi di chuyển từ thận xuống niệu quản sẽ làm tắc niệu quản và chặn dòng nước tiểu dẫn đến giảm lượng nước tiểu từ thận qua niệu quản xuống bàng quang, lâu dần sẽ làm thận và niệu quản đoạn phía trên tắc nghẽn sẽ ứ nước, to ra, niệu quản co thắt. Bệnh nhân có thể trải qua một cơn đau quặn thận điển hình hoặc không điển hình tùy vào mức độ tắc nghẽn niệu quản. Các triệu chứng khi đó có thể xuất hiện, bao gồm: 

• Bệnh nhân có cơn đau quặn thận điển hình thường xuất hiện đau dữ dội vùng hông lưng, đau thường thành cơn, đau có thể lan xuống vùng bụng dưới hoặc bẹn, cường độ cơn đau có thể thay đổi. Các cơn đau này thường xuất hiện một cách đột ngột sau khi vận động gắng sức và cũng có thể hết đột ngột không báo trước. Trước khi đau bệnh nhân có thể có một số dấu hiệu như tiểu khó, tiểu máu.
• Đau buốt khi đi tiểu.
• Buồn nôn, nôn.
• Cảm giác buồn tiểu thường xuyên, đi tiểu nhiều lần nhưng số lượng ít hơn bình thường.
• Nước tiểu đục, có thể có máu hoặc đổi màu (nâu, hồng hoặc đỏ): Sỏi thận và niệu quản có thể di chuyển và cọ xát làm tổn thương niêm mạc đường tiết niệu gây chảy máu.

Bệnh nhân sỏi thận có triệu chứng đau hông lưng

Bất kỳ ai cũng có thể bị sỏi thận và sỏi niệu quản. Nhưng những yếu tố nguy cơ sau đây sẽ tăng tỷ lệ mắc sỏi tiết niệu cao hơn:

• Giới tính: Nam giới nguy cơ mắc sỏi tiết niệu cao hơn nữ.
• Người da trắng.
• Từ 40 đến 60 tuổi.
• Tiền sử có sỏi thận và sỏi niệu quản hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu trước đây.
• Gia đình có người thân bị sỏi niệu quản, ví dụ bố, mẹ, anh, chị, em ruột.
• Thói quen uống ít nước.
• Chế độ ăn nhiều natri, protein, đường.
• Ăn quá nhiều thực phẩm giàu vitamin C hoặc bổ sung viên uống vitamin C.
• Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu oxalate.
• Thừa cân, béo phì.
• Bệnh nhân mắc bệnh đái tháo đường.
• Mắc bệnh thận đa nang.
• Bệnh nhân mắc bệnh cường tuyến cận giáp.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu.
• Rối loạn nội tiết.
• Rối loạn chuyển hóa canxi.
• Bệnh nhân mắc bệnh đường ruột mạn tính.

• ống nước trong suốt cả ngày, đặc biệt các đối tượng có nguy cơ mắc sỏi thận thì cần uống đủ nước để tránh nguy cơ tạo sỏi. Nếu màu sắc nước tiểu vàng nhạt chứng tỏ ban đã uống đủ nước, còn nếu nước tiểu sẫm màu có nghĩa là cơ thể đang thiếu nước thì cần bổ sung nước kịp thời, nhất là sau khi vận động mạnh, thể dục thể thao khiến cơ thể tăng mất nước qua mồ hôi.
• Hạn chế tiêu thụ các thực phẩm giàu oxalat nếu đang có nguy cơ tạo sỏi oxalat.
• Hạn chế ăn quá nhiều muối (natri), đường, và tiêu thụ quá nhiều đạm động vật như thịt bò, thịt lợn, hải sản làm tăng acid uric máu, tăng nguy cơ hình thành sỏi urat. Đậu lăng, đậu, đậu xanh, seitan và đậu phụ là nguồn protein tốt sẽ không làm tăng lượng axit uric trong cơ thể bạn.
• Hạn chế uống cà phê.
• Ăn thực phẩm giàu canxi có thể giúp ngăn ngừa oxalat kết tinh, tuy nhiên cần tư vấn bác sĩ trước khi bổ sung các thực phẩm giàu canxi.
• Một số trường hợp bệnh nhân có thể phải sử dụng thuốc để ngăn ngừa hình thành sỏi canxi hoặc sỏi urat.
• Điều trị nhiễm khuẩn tiết niệu sớm và tránh tái phát để giảm nguy cơ hình thành sỏi Struvite.

Uống nhiều nước để phòng ngừa nguy cơ hình thành sỏi thận

• Xét nghiệm máu: xét nghiệm máu có thể phát hiện tình trạng thừa canxi hoặc acid uric máu, ngoài ra có thể đánh giá xem chức năng thận của bệnh nhân đã bị ảnh hưởng hay chưa thông qua đánh giá chỉ số ure, creatinin máu.
• Xét nghiệm nước tiểu: đánh giá sự bài tiết các khoáng chất hình thành sỏi hoặc chất ức chế tạo sỏi, thường bệnh nhân sẽ được hướng dẫn lấy nước tiểu 24 giờ để làm xét nghiệm này. Ngoài ra xét nghiệm nước tiểu cũng đánh giá được tình trạng tiểu máu hoặc nhiễm trùng tiết niệu đi kèm thông qua các chỉ số như bạch cầu, hồng cầu, nitrit.
• Chụp X-quang ổ bụng không chuẩn bị: Có thể phát hiện các sỏi cản quang trên ở thận, niệu quản và bàng quang.
• Chụp thận tĩnh mạch (IVP) hay còn gọi là chụp X-quang hệ tiết niệu bằng đường tĩnh mạch: giúp đánh giá cấu trúc của hệ tiết niệu từ thận xuống tới bàng quang, chẩn đoán được sỏi tiết niệu đồng thời đánh giá được sự bài tiết của thận thông qua thì tiêm thuốc.
• Siêu âm ổ bụng: nhanh chóng, không xâm lấn và an toàn, có thể sử dụng ở hầu hết các cơ sở bệnh viện, phòng khám, giúp đánh giá vị trí, hình dạng, kích thước sỏi và các biến chứng có thể có như giãn niệu quản, ứ nước đài bể thận.
• Chụp cắt lớp vi tính hệ tiết niệu: đánh giá chính xác vị trí, kích thước, độ cứng của sỏi thận và sỏi niệu quản, giúp kiểm tra sự tắc nghẽn của đường tiết niệu cũng như đánh giá được lưu lượng tưới máu thận.

Tùy vào các loại sỏi khác nhau, số lượng, kích thước, vị trí cũng như các biến chứng mà sỏi thận, sỏi niệu quản gây ra mà thầy thuốc sẽ lựa chọn các liệu pháp điều trị khác nhau với từng bệnh nhân.

Với các trường hợp sỏi kích thước nhỏ, ít sỏi, người bệnh chưa có hoặc có ít triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm chưa có các biến chứng như nhiễm khuẩn tiết niệu tái phát nhiều lần, tiểu máu kéo dài hoặc tiểu máu đại thể, hình ảnh học hệ tiết niệu chưa có các biến đổi do tắc nghẽn và ứ nước tiểu thì chưa cần chỉ định can thiệp, bác sĩ sẽ tư vấn người bệnh các biện pháp như sau:

• Uống nước: cơ thể đủ nước sẽ giúp nước tiểu của bạn loãng hơn, ngăn ngừa tạo sỏi.
• Thuốc giảm đau: Bệnh nhân có thể xuất hiện đau đớn khi đi tiểu ra sỏi, thầy thuốc có thể kê một số loại thuốc giảm đau kháng viêm không steroid như ibuprofen, naproxen để giúp giảm triệu chứng đau cho người bệnh.
• Thuốc giãn cơ trơn ở niệu quản: giúp giảm đau do làm quá trình đào thải sỏi ra ngoài dễ dàng hơn. Các thuốc có thể sử dụng như: tamsulosin (Flomax), Duodart (dutasteride và tamsulosin).
• Với các loại sỏi canxi thầy thuốc có kể kê Kali citrat là một chất làm cho nước tiểu của bạn có tính kiềm hơn và ít tính axit hơn hoặc sử dụng thuốc lợi tiểu giúp đào thải lượng chất lỏng và canxi dư thừa ra khỏi cơ thể khi đi tiểu.
• Axit acetohydroxamic: Chất này giúp ngăn ngừa sự tích tụ amoniac trong nước tiểu của bạn.

• Tiopronin: Thuốc này giúp ngăn ngừa sỏi thận ở những người bị bệnh cystin niệu.
• Sỏi axit uric. Bác sĩ điều trị giảm nồng độ axit uric trong máu bằng các thuốc ví dụ allopurinol. 
• Kháng sinh theo kháng sinh đồ khi người bệnh có nhiễm khuẩn tiết niêu, tuy nhiên nếu người bệnh thường xuyên tái phát nhiễm khuẩn tiết niệu do sỏi thì cần xét can thiệp phẫu thuật.

Với các trường hợp sỏi quá lớn không tự đào thải được, có biến chứng thì cần can thiệp lấy sỏi ra bằng các phương pháp sau: 

• Tán sỏi ngoài cơ thể bằng sóng xung kích (ESWL).
• Tán sỏi thận qua da: Sỏi thận nếu lớn hơn mà không thể thực hiện ESWL hoặc ESWL không thành công thì thầy thuốc có thể tiến hành tán sỏi thận qua da, bao gồm phẫu thuật loại bỏ sỏi thận bằng cách sử dụng ống soi nhỏ và dụng cụ đưa vào qua một vết rạch nhỏ ở lưng. Quá trình tán sỏi cần gây mê toàn thân và thời gian nằm viện sẽ lâu hơn so với ESWL.
• Nội soi ngược dòng tán sỏi bằng ống mềm. 

Phẫu thuật là liệu pháp điều trị sỏi thận phổ biến hiện nay

Kết luận

Sỏi thận và sỏi niệu quản là một bệnh lý rất phổ biến hiện nay, đặc biệt làm nam giới. Duy trì một lối sống sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp bạn hạn chế nguy cơ hình thành sỏi thận. Khám sức khỏe định kỳ là biện pháp tối ưu nhất để bạn phát hiện sớm sỏi thận nhằm tránh các biến chứng mà sỏi thận có thể gây ra ảnh hưởng đến sức khỏe. 

Quý khách có thể đặt lịch kiểm tra sức khỏe tại MEDLATEC thông qua tổng đài 1900565656 nếu bạn nghĩ rằng mình đang có nguy cơ mắc sỏi thận, sỏi niệu quản hoặc bạn đang là một bệnh nhân sỏi thận cần theo dõi kiểm tra định kỳ.