Viêm da do ánh nắng là tình trạng da bị tổn thương do tiếp xúc với tia cực tím từ ánh nắng mặt trời hoặc các nguồn sáng nhân tạo như đèn UV. Đây là một dạng tổn thương da phổ biến, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng đặc biệt ảnh hưởng nhiều hơn đến những người có làn da nhạy cảm hoặc thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng trong thời gian dài.

Tùy thuộc vào mức độ tiếp xúc và cơ địa mỗi người, viêm da do ánh nắng có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ các phản ứng cấp tính như đỏ da, nóng rát, phồng rộp (thường gọi là cháy nắng) đến các tổn thương mạn tính như sạm da, dày sừng và thậm chí làm tăng nguy cơ ung thư da. Viêm da do ánh nắng không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống và để lại hậu quả lâu dài trên làn da. Do đó, việc nhận biết sớm và có biện pháp phòng ngừa, điều trị kịp thời là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe làn da.

Viêm da do ánh nắng phụ thuốc vào thời gian tiếp xúc và cơ địa của mỗi người

Viêm da do ánh nắng có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng chủ yếu liên quan đến tác động của tia cực tím (UV) trong ánh sáng mặt trời hoặc nguồn sáng nhân tạo lên da. Tùy theo cơ chế tác động, nguyên nhân có thể chia thành các nhóm sau:

Tia cực tím (UV) từ ánh sáng mặt trời hoặc nguồn nhân tạo

Tia UV là nguyên nhân chính gây tổn thương da, bao gồm:

+ UVB (280–320 nm): Gây tổn thương trực tiếp đến ADN của tế bào da, dẫn đến cháy nắng, đột biến gen và nguy cơ ung thư da.

+ UVA (320–400 nm): Xâm nhập sâu hơn vào da, kích thích sản xuất gốc tự do, làm tổn thương collagen, gây lão hóa da và các bệnh lý viêm da ánh sáng mạn tính.

+ Nguồn sáng nhân tạo: Đèn UV trong thẩm mỹ, giường tắm nắng (tanning beds), ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử cũng có thể góp phần gây viêm da do ánh sáng.

 Cơ địa nhạy cảm ánh sáng

Một số người có làn da nhạy cảm với ánh sáng bẩm sinh hoặc do di truyền, dễ bị phản ứng viêm da khi tiếp xúc với tia UV:

+ Người có làn da sáng màu (da type I, II theo Fitzpatrick), ít sắc tố melanin nên không có khả năng bảo vệ tốt trước tia UV.

+ Những người có bệnh lý nền như lupus ban đỏ hệ thống, bạch biến, porphyrin da (porphyria), albinism (bạch tạng) thường dễ bị tổn thương do ánh sáng.

+ Viêm da ánh sáng đa dạng: Là phản ứng dị ứng ánh sáng không rõ nguyên nhân, thường gặp ở phụ nữ trẻ và người có cơ địa dị ứng.

Phản ứng quang hóa do thuốc và hóa chất

Một số thuốc và hóa chất có thể làm tăng độ nhạy cảm với ánh sáng, dẫn đến viêm da khi tiếp xúc với tia UV như kháng sinh nhóm tetracycline, thuốc lợi tiểu (thiazide, furosemide), NSAIDs (piroxicam, ketoprofen), Retinoids (isotretinoin, tretinoin),..

Những loại cây cỏ có chứa hợp chất nhạy cảm ánh sáng có thể gây viêm da khi kết hợp với tia UV, có thể kể đến như cần tây, chanh, cam, cà rốt, cây sung, cây mù tạt,..Tình trạng này được gọi là viêm da ánh sáng do thực vật. Sau khi tiếp xúc với những thực vật này, nếu ra nắng ngay có thể gây bỏng, nổi bọng nước hoặc sạm da kéo dài.

Một số loại thuốc có thể làm da tăng nhạy cảm với ánh nắng

Dự phòng viêm da do ánh nắng không chỉ giúp bảo vệ làn da khỏe mạnh mà còn ngăn ngừa nguy cơ lão hóa sớm, tăng sắc tố da và ung thư da. Việc kết hợp nhiều biện pháp bảo vệ sẽ mạng lại hiệu quả tối ưu, giúp duy trì một làn da khỏe mạnh, tươi trẻ lâu dài, cụ thể:

- Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời đúng thời điểm: Tránh ra ngoài trời trong khoảng 10h sáng – 4h chiều, khi cường độ tia UV mạnh nhất. Nếu phải ra ngoài, nên tìm nơi có bóng râm hoặc mái che, hạn chế đứng dưới nắng trong thời gian dài. Đối với những người làm việc ngoài trời, nên sắp xếp thời gian nghỉ ngơi trong bóng râm để giảm tiếp xúc UV liên tục.

- Sử dụng kem chống nắng đúng cách: Kem chống nắng là biện pháp quan trọng giúp bảo vệ da khỏi tia UV. Nên chọn loại SPF từ 30-50 trở lên, PA+++ hoặc PA++++ để bảo vệ toàn diện khỏi cả tia UVA và UVB. Bôi kem chống nắng trước khi ra ngoài 20-30 phút, dùng một lượng đủ (khoảng 2mg/cm² da), thoa đều lên toàn bộ vùng da có tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng. Đặc biệt, cần thoa lại sau mỗi 2 giờ, nhất là khi đổ mồ hôi nhiều hoặc đi bơi.

- Che chắn vật lý khi ra ngoài trời: Bên cạnh kem chống nắng, việc che chắn vật lý giúp tăng cường bảo vệ da. Khi ra ngoài, nên đội mũ rộng vành (7-10 cm), đeo kính râm chống UV 100%, mặc quần áo dài tay, vải dày hoặc có chỉ số chống UV (UPF) để giảm tác động của ánh nắng. Nếu di chuyển ngoài trời lâu, có thể sử dụng ô dù chống tia UV để tăng cường bảo vệ.

- Bổ sung dinh dưỡng giúp bảo vệ da: Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng. Uống đủ 2-3 lít nước/ngày giúp da duy trì độ ẩm và khả năng phục hồi tốt hơn. Tăng cường thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như vitamin C (cam, chanh, bưởi, ổi), vitamin E (hạnh nhân, hạt hướng dương), lycopene (cà chua, dưa hấu), beta-carotene (cà rốt, khoai lang, rau xanh) giúp giảm tổn thương da do tia UV. 

- Điều chỉnh thói quen sinh hoạt: Duy trì thói quen bảo vệ da hàng ngày, ngay cả khi trời nhiều mây, vì 80% tia UV vẫn có thể xuyên qua mây. Trước khi ra ngoài, nên kiểm tra chỉ số UV trên ứng dụng thời tiết để có biện pháp bảo vệ phù hợp. Tránh tắm nắng quá lâu, đặc biệt trong khoảng thời gian tia UV mạnh.

- Kiểm tra da định kỳ: Thường xuyên quan sát những thay đổi trên da, đặc biệt là các nốt ruồi bất thường, vùng da sạm đen không đều màu hoặc có vết loét kéo dài không lành. Nếu có dấu hiệu đáng ngờ, nên đi khám bác sĩ da liễu để phát hiện sớm các nguy cơ như viêm da mạn tính hoặc ung thư da.

Sử dụng kem chống nắng đúng cách giúp dự phòng viêm da do ánh nắng

Khám lâm sàng

- Hỏi bệnh

+ Mức độ tiếp xúc với ánh nắng, thời gian xuất hiện triệu chứng sau phơi nhiễm và tính chất tái phát theo mùa. Triệu chứng điển hình bao gồm ban đỏ, phù nề, mụn nước hoặc dát đỏ trên các vùng da hở như mặt, cổ, tay. Người bệnh thường có cảm giác ngứa, nóng rát, đôi khi đau nhức tại vùng bị tổn thương.

+ Khai thác yếu tố nguy cơ: Tiền sử sử dụng thuốc, mỹ phẩm hoặc hóa chất có thể gây nhạy cảm ánh sáng như tetracycline, NSAIDs, thiazide, nước hoa chứa bergamot hay tiếp xúc với một số thực vật như cần tây, họ cam quýt. Ngoài ra, một số bệnh lý như lupus ban đỏ hệ thống hay porphyria cũng có thể gây phản ứng da khi tiếp xúc với ánh nắng.

• Khám bệnh

+ Đánh giá vị trí tổn thương da: thường gặp ở vùng hở như mặt, cổ, tay, chân, mu bàn tay. Vùng da được bảo vệ (che kín) thường không bị ảnh hưởng. Đây là đặc điểm giúp phân biệt với một số bệnh lý khác như lupus hoặc viêm da tiếp xúc dị ứng.

+ Đặc điểm tổn thương da: tổn thương thường ở dạng dát đỏ, ban đỏ, có thể kèm phù nề, có mụn nước, bọng nước (trong trường hợp nặng). Da tăng hoặc giảm sắc tố sau khi tổn thương hồi phục. Nếu tiếp xúc kéo dài da có thể dày lên, bong vảy, lichen hóa.

Cận lâm sàng 

- Xét nghiệm máu: Giúp chẩn đoán một số bệnh lý toàn thân khác:

+ ANA (kháng thể kháng nhân), anti-dsDNA: Loại trừ lupus ban đỏ hệ thống.

+ Porphyrin niệu, porphyrin huyết thanh: Xác định porphyria.

+ IgE huyết thanh: Nếu nghi ngờ viêm da dị ứng ánh sáng.

- Test nhạy cảm ánh sáng: Sử dụng tia UVA, UVB chiếu lên da để xác định ngưỡng phản ứng. Phương pháp này hữu ích trong chẩn đoán các bệnh nhạy cảm ánh sáng như polymorphic light eruption (PLE).

- Photopatch test (test áp ánh sáng): Kiểm tra xem có phản ứng viêm khi tiếp xúc với hóa chất và ánh sáng không. Dùng trong chẩn đoán viêm da tiếp xúc quang hóa.

- Sinh thiết da: Chỉ định khi nghi ngờ lupus ban đỏ, porphyria, hoặc bệnh da ánh sáng không điển hình. Hình ảnh mô bệnh học có thể giúp phân biệt viêm da do ánh nắng với các bệnh lý khác.

Viêm da do ánh nắng có thể nhẹ hoặc nặng tùy vào thời gian tiếp xúc, mức độ tổn thương và cơ địa. Điều trị cần tập trung vào giảm viêm, phục hồi da và ngăn ngừa biến chứng: 

Ngừng tiếp xúc với ánh nắng ngay lập tức

Khi thấy dấu hiệu viêm da (đỏ da, nóng rát, đau), cần rời khỏi khu vực có ánh nắng ngay. Nếu đang ở ngoài trời, bạn có thể tìm bóng râm, vào trong nhà hoặc che chắn bằng áo khoác, mũ rộng vành. Đồng thời, hạn chế tiếp xúc ánh nắng từ 10h sáng đến 4h chiều, khi tia UV mạnh nhất.

Chăm sóc da tại chỗ

- Làm mát da ngay lập tức: Mục đích để giảm nhiệt, giảm đau rát, hạn chế tổn thương lan rộng.

+ Chườm lạnh: Dùng khăn mềm thấm nước lạnh (không dùng đá trực tiếp) chườm lên vùng da tổn thương 10-15 phút/lần, 3-4 lần/ngày.

+ Tắm nước mát: Dùng nước mát (không quá lạnh), tránh xà phòng hoặc sữa tắm có chất tẩy mạnh. Có thể pha thêm bột yến mạch keo (colloidal oatmeal) hoặc nước trà xanh để làm dịu da.

- Dưỡng ẩm và phục hồi da: Giúp ngăn mất nước, phục hồi hàng rào bảo vệ da. Bôi kem dưỡng ẩm ngay sau khi làm mát da, chọn sản phẩm có Lô hội (Aloe vera), Panthenol (vitamin B5), Ceramide & glycerin. Tránh các sản phẩm có cồn, hương liệu hoặc retinol, vì có thể gây kích ứng.

- Thuốc bôi chống viêm và giảm ngứa:

+ Corticosteroid: Giảm viêm, đỏ da nhẹ. Người bệnh cần sử dụng theo chỉ định của bác sĩ.

+ Kháng sinh: Nếu tổn thương có bọng nước vỡ, giữ sạch, bôi mỡ kháng sinh và băng nhẹ bằng gạc vô trùng.

+ Kem chứa kẽm (zinc oxide): Có tác dụng bảo vệ da, giảm kích ứng.

Sử dụng thuốc đường toàn thân

- Thuốc kháng histamine: Giúp giảm ngứa.

- Thuốc giảm đau, chống viêm (paracetamol, ibuprofen): Dùng khi có cảm giác đau rát hoặc sưng viêm.

- Steroid đường uống (prednisolone, methylprednisolone): Dùng trong trường hợp viêm nặng, cần có chỉ định của bác sĩ.

Nếu có dấu hiệu nhiễm trùng (mụn mủ, sưng, đau nhiều): Có thể cần kháng sinh đường uống.

Bù nước và điện giải

Uống nhiều nước (2-3 lít/ngày) để giữ ẩm cho da và giúp phục hồi nhanh. Nếu có dấu hiệu mất nước (khô miệng, chóng mặt), có thể uống nước oresol hoặc nước điện giải.

Làm mát ngay lập tức giúp giảm cảm giác đau rát, hạn chế tổn thương lan rộng

KẾT LUẬN

Trên đây là các thông tin cần thiết về viêm da do ánh nắng. Để chẩn đoán và điều trị tốt, bệnh nhân cần thăm khám tại cơ sở y tế uy tín. Hệ thống phòng khám, Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC với hệ thống trang thiết bị hiện đại và đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng hỗ trợ người bệnh. Để đặt lịch khám hoặc lịch xét nghiệm, bệnh nhân vui lòng gọi đến hotline 1900 56 56 56 của MEDLATEC để được hỗ trợ 24/7.