1. Đặc điểm sinh học của cây lan kim tuyến

Lan kim tuyến (Kim tuyến liên, Lá gấm, Mộc sơn thạch tùng), thuộc họ Lan, tên khoa học là Anoectochilus setaceus Blume.

Đây là loài thân thảo mọc thẳng, đường kính 3 - 5cm, chiều cao 4 - 8cm. Thân cây được phân thành: 

• Thân trên: Mọc nổi trên mặt đất, nhẵn bóng, mọng nước, có các lóng khác nhau về độ dài, màu hồng nhạt hoặc xanh trắng.
• Thân dưới: Dạng rễ chùm, mọc cắm sâu vào lòng đất, dài 5 - 8cm với 2 - 10 rễ.

Lá cây lan kim tuyến mọc xòe trên mặt đất, hình trứng, nhọn dần về ngọn, phần đuôi lá tròn. Cuống lá dài khoảng 1cm, màu xanh. Bề mặt lá có 5 gân chính kết hợp lại thành hình mạng nhện. Mặt trên lá màu tím nhung, mặt dưới phớt hồng. Hoa cây lan kim tuyến mọc thành chùm với 5 - 10 hoa, ở ngọn thân. Hoa màu trắng, hai bên rìa hoa chứa 5 - 9 râu được gắn kết với nhau trên trục dài 5 - 25cm có phủ lớp lông màu nâu đỏ.

Trên thế giới, lan kim tuyến chủ yếu có mặt ở châu Á, điển hình là Đài Loan, Trung Quốc. Ở nước ta, loài cây này mọc hoang ở vùng rừng núi Di Linh, Lạc Dương, Lâm Đồng,... 

Cây lan kim tuyến

2. Công dụng và cách dùng cây lan kim tuyến dược liệu

Cả y học hiện đại và y học cổ truyền đều cho rằng lan kim tuyến là một loại dược liệu quý.

2.1. Công dụng của dược liệu lan kim tuyến

Hiện có 3 loại lan kim tuyến: lan kim tuyến rừng, lan kim tuyến đỏ và lan kim tuyến đá. Trong đó, lan kim tuyến rừng được liệt kê vào sách đỏ của nước ta, là dược liệu quý hiếm. Lan kim tuyến đỏ có nhiều dược tính học. Lan kim tuyến đá vừa được dùng làm cây cảnh vừa có tác dụng chữa bệnh.

2.1.1. Theo y học hiện đại

Nghiên cứu của Li-Chan Yang, Chang-Chi H.sieh Ting-Jang Lu, Wen-Chuan Lin - Viện Khoa học và Công nghệ Thực phẩm, Đại học Quốc gia Đài Loan thực hiện trong mô hình chuột cho thấy: trong cây lan kim tuyến chứa hoạt chất arabinogalactan (AG) có thể giảm kích thước và trọng lượng của khối u. Hoạt chất này còn làm tăng tỷ lệ một số tế bào T trong tế bào lá lách và hoạt tính độc tố tế bào ở chuột có khối u. 

Cũng theo nghiên cứu này, AG có hoạt tính chống u và điều hòa miễn dịch. Vì vậy hoạt chất AG trong dược liệu này có tiềm năng trở thành một liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư. (nguồn: Phytotherapy và phytopharmacology (số: 2.97), tháng 12 năm 2013). Tuy nhiên cần có thêm các thử nghiệm lâm sàng ở người để xác nhận về công dụng này.

2.1.2. Theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền cho rằng, dược liệu lan kim tuyến có nhiều tác dụng:

• Cải thiện khí huyết, giúp bệnh nhân tiểu đường kiểm soát đường huyết.
• Tăng cường miễn dịch.
• Trị chứng suy nhược thần kinh gây đau đầu.
• Trị các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như: tiêu chảy, khó tiêu, đầy bụng, ợ hơi,...
• Lợi tiểu, giải độc, tiêu viêm.
• Cải thiện triệu chứng bất thường đường hô hấp như: đau tức ngực, ho khan, đau họng,...
• Trị bệnh về gan như: men gan cao, gan nhiễm mỡ, viêm gan,...

• Điều hòa cơ thể, đẩy lùi nóng trong, cải thiện giấc ngủ.
• Tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng cho trẻ.
• Trị xuất tinh sớm, di tinh.
• Trị vết thương do rắn cắn.

Đông y dùng lan kim tuyến làm dược liệu trị đau đầu do suy nhược thần kinh

2.2. Cách dùng

Cây lan kim tuyến được thu hái quanh năm, dùng phần thân và lá làm dược liệu. Liều dùng trung bình: 9 - 15g tươi/ngày (3 - 9g khô/ngày).

Dân gian có nhiều cách dùng dược liệu này, phổ biến nhất là: 

• Pha trà: 

Dùng khoảng 10g lan kim tuyến khô cho vào ấm, đổ chút nước sôi vào tráng qua rồi chắt phần nước này đổ đi, sau đó cho 150 ml nước sôi vào hãm như hãm trà trong 5 - 7 phút, uống khi trà còn ấm.

• Nấu nước uống:

Cách làm rất đơn giản, chỉ cần nấu 50 - 80g lan kim tuyến khô nấu cùng 1.5 lít nước đến khi còn khoảng 1 lít thì chắt lấy nước uống.

• Ngâm rượu:

Rửa sạch 1kg cây lan kim tuyến tươi hoặc 500g dược liệu này dạng khô, rửa sạch, để ráo nước rồi ngâm trong bình cùng 3 lít rượu 40 độ. Sau 1 tháng có thể mang rượu này ra dùng mỗi ngày 1 chén nhỏ để bổ cơ thể, tăng cường tiêu hóa, cải thiện miễn dịch.

2.3. Một số bài thuốc sử dụng dược liệu lan kim tuyến

Y học cổ truyền sử dụng lan kim tuyến làm dược liệu trong nhiều bài thuốc chữa bệnh, điển hình như:

• Trị ho ra máu: 

- Nguyên liệu: 30g lan kim tuyến, 25g mạch môn, 20g huyền sâm, 20g hoài sơn, 15g ngưu tất, 15g quyết minh tử.

- Cách dùng: Sắc toàn bộ nguyên liệu với 1 lít nước trong khoảng 15 phút rồi chắt nước chia thành 3 lần uống/ngày, duy trì 5 - 7 tháng.

• Trị kém ăn: 

- Nguyên liệu: 25g lan kim tuyến, 10g hoài sơn, 8g liên nhục, 6g sơn tra, 5g trần bì, 5g quyết minh tử, 20g huyền sâm.

- Cách dùng: Sắc toàn bộ dược liệu với 1 lít nước trong 10 - 15 phút sau đó chắt lấy phần nước, chia thành 3 lần uống/ngày, duy trì uống 5 - 7 tháng.

• Trị viêm phế quản: 

- Nguyên liệu: 20g lan kim tuyến, 12g ngọc trúc, 8g bách bộ, 12g thạch hộc, 4g cam thảo.

- Cách dùng: Toàn bộ nguyên liệu trên rửa sạch, cho vào nồi, sắc với 1 lít nước đến khi còn500ml thì chắt phần nước chia thành 3 lần uống trong ngày. 

• Trị suy nhược thần kinh: 

- Nguyên liệu: 12g hoa nhài, 10g hoa thiên lý, 25g lan kim tuyến, 8g tâm sen, 15g mạch môn, 8g ngưu tất, 10g huyền sâm, 20g quyết minh tử, 8g cam thảo đất, 12g hoài sơn. 

- Cách dùng: Sắc toàn bộ dược liệu trên đem sắc với 1 lít nước đến khi chỉ còn khoảng 600ml nước thì chắt phần nước này để uống 1 ngày 3 lần. Duy trì 3 - 5 tháng.

Dược liệu lan kim tuyến có mặt trong nhiều bài thuốc chữa bệnh

Mặc dù không thể phủ nhận những công dụng của cây lan kim tuyến đối với sức khỏe nhưng để việc sử dụng dược liệu trong điều trị bệnh lý đảm bảo an toàn, người bệnh cần có sự thăm khám và chỉ định từ thầy thuốc có chuyên môn.

Quý khách hàng nếu đang gặp phải vấn đề sức khỏe cần thăm khám có thể liên hệ đặt lịch khám cùng bác sĩ chuyên khoa của Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Hotline 1900 56 56 56.