1. Tìm hiểu về bệnh sốt rét

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm phổ biến do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, có thể lây lan trong cộng đồng thông qua muỗi đốt. Tùy vào từng trường hợp mà bác sĩ sẽ cho chỉ định thuốc chống sốt rét để điều trị bệnh với mục đích cắt cơn sốt, chống lây lan, chống tái phát hoặc dự phòng.

Tác nhân gây bệnh sốt rét

5 chủng thuộc loại Plasmodium gây bệnh sốt rét bao gồm:

• Plasmodium Falciparum là tác nhân gây sốt rét chủ yếu ở nước ta (70 -80%).

• Plasmodium Vivax thường gây bệnh ở những nơi có khí hậu lạnh.

• Plasmodium Malaria hiếm gặp ở các nước Châu Á.

• Plasmodium Ovale không xuất hiện tại Việt Nam.

• Plasmodium Knowlesi là chủng mới phát hiện.

Ký sinh trùng sốt rét ở thể vô tính trong máu

Cơ chế gây bệnh

Muỗi Anopheles sau khi hút máu người bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét sẽ bao gồm cả giao bào đực và cái. Chúng kết hợp với nhau trong dạ dày tạo thành các thoa trùng với số lượng lớn và tập trung chủ yếu tại tuyến nước bọt của muỗi.

Khi muỗi đốt người khỏe mạnh, thoa trùng có trong nước bọt sẽ xâm nhập vào cơ thể. Sau khoảng 2 - 3 ngày lưu thông trong hệ tuần hoàn, các thoa trùng sẽ tập trung ở gan, sinh sôi, phát triển và gây bệnh.

Con đường lây nhiễm

Không chỉ do muỗi đốt mà sốt rét còn lây truyền qua các con đường:

• Máu thông qua truyền máu có nhiễm ký sinh trùng sốt rét.

• Từ mẹ sang con ở giai đoạn mang thai, chuyển dạ hoặc sinh nở, dẫn đến tình trạng sinh non, sảy thai hoặc thai chết lưu.

Trẻ sơ sinh nếu bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét sẽ có nguy cơ tử vong cao hoặc sức khỏe yếu, gây nhiều hậu quả biến chứng về sau.

Muỗi Anopheles là vật chủ trung gian làm lây truyền tác nhân gây bệnh sốt rét

2. Phân loại thuốc chống sốt rét

Dựa vào tác dụng của thuốc đến quá trình phát triển của Plasmodium trong cơ thể người, có thể chia thuốc chống sốt rét thành 4 loại:

Thuốc cắt cơn sốt rét

Thuốc tác dụng lên ký sinh trùng ở giai đoạn Plasmodium phát triển trong hồng cầu và thường dẫn đến biểu hiện sốt. Các loại thuốc cắt cơn sốt rét điển hình thường được dùng là Quinin, Chloroquine, Artemisinin.

Thuốc chống tái phát sốt rét

Trường hợp nếu không điều trị dứt điểm hoặc sai cách thì nguy cơ tái nhiễm sốt rét cao. Các loại thuốc chống tái phát sẽ tác dụng lên ký sinh trùng sốt rét ở giai đoạn ngoài hồng cầu và tiêu diệt hoàn toàn giao tử. Thuốc còn được gọi là thuốc tiệt căn. Primaquine, Plasmoquin là thuốc điển hình thuộc nhóm này thường được sử dụng.

Thuốc dự phòng sốt rét

Thuốc sẽ tấn công ký sinh trùng sốt rét ở giai đoạn tiền hồng cầu với mục đích dự phòng và chống tái nhiễm. Các loại thuốc điển hình thuộc nhóm này là Pyrimethamin, Cloguanid, Fansidar.

Quá trình điều trị chủ yếu dựa vào vị trí tác dụng của thuốc lên vòng đời ký sinh trùng

Thuốc chống lây lan sốt rét

Vai trò của thuốc chống lây lan sốt rét là diệt giao tử của Plasmodium để ngăn chúng hình thành nang trứng và thoa trùng khi ở trong cơ thể muỗi Anopheles, nhờ đó ngăn chặn được sự lây lan bệnh. Các loại thuốc điển hình là Primaquin, Plasmoquine, Plasmocin.

Ngoài ra, dựa vào cấu trúc hóa học có thể chia thuốc chống sốt rét thành 4 nhóm như sau:

• Nhóm các Alcaloid Quinin và các dẫn xuất của Quinolin.

• Nhóm các Amino Acridin.

• Nhóm các hợp chất Guanin và Pyrimidin.

• Nhóm Artemisinin và dẫn xuất.

3. Các thuốc điều trị sốt rét điển hình

Các loại thuốc điển hình đại diện cho từng nhóm thuốc được sử dụng phổ biến hiện nay bao gồm:

Quinine

Quinine là Alcaloid của vỏ cây Canhkina có nguồn gốc từ Peru (Nam Mỹ), du nhập vào Việt Nam từ thế kỷ 19. Quinine hấp thu nhanh và hoàn toàn qua đường tiêu hóa, thải ra ngoài qua nước tiểu, không gây tích lũy.

Tác dụng của thuốc chống sốt rét Quinine:

• Tiêu diệt thể vô tính của Plasmodium trong hồng cầu.

• Tiêu diệt giao bào của Plasmodium Vivax và Malariae.

Thuốc được chỉ định để cắt cơn sốt rét, sốt rét ác tính và dự phòng bệnh do P. Vivax và P.Malariae gây ra. Chống chỉ định dùng Quinine với người dị ứng các thành phần của thuốc, người bị bệnh tai, mắt và tim mạch.

Chloroquine

Cloroquin có tên biệt dược là Nivaquin, Delagil. Chloroquine là một dạng muối diphosphat ở dạng tinh thể trắng, vị đắng, dễ tan trong nước. Thuốc được hấp thu nhanh qua đường uống nhưng tốc độ thải trừ ra khỏi cơ thể chậm.

Tác dụng của Chloroquine:

• Tiêu diệt ký sinh trùng sốt rét ở thể vô tính trong hồng cầu.

• Tiêu diệt giao bào.

Thuốc được chỉ định có các trường hợp bệnh cấp tính hoặc ở thể nhẹ, trung bình và dự phòng sốt rét. Chống chỉ định sử dụng Chloroquine với bệnh nhân mắc bệnh gan nặng, rối loạn tiêu hóa, các rối loạn về máu, bệnh thần kinh, nhược cơ, võng mạc, vảy nến, phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi.

Primaquine

Primaquin là một dạng muối phosphat được hấp thu nhanh qua đường uống. Có thể thải trừ nhanh Primaquine và hoàn toàn chỉ sau 24 giờ sử dụng.

Tác dụng của thuốc lên Plasmodium:

• Tiêu diệt giao bào của Plasmodium Falciparum trong màu.

• Làm ung các giao tử ký sinh trùng trong muỗi

Thuốc được chỉ định điều trị chống sốt rét do Plasmodium Vivax và dự phòng các thể có giao bào của Plasmodium Falciparum. Không sử dụng thuốc chống sốt rét Primaquin cho bệnh nhân bị gan, thần kinh và trẻ dưới 2 tuổi.

Fansidar

Fansidar là một dạng thuốc chống sốt rét kết hợp giữa một sulfamid với một kháng sinh, có tác dụng hợp đồng tăng mức. Cụ thể, Fansidar là sự kết hợp của Pyrimethamin và Sulfadoxin.

Thuốc được chỉ định cho các trường hợp phòng và điều trị sốt rét do Plasmodium Falciparum đã nhờn với Chloroquine. Fansidar chống chỉ định với những trường hợp dị ứng với các thành phần của thuốc.

Artemisinin

Artemisinin là hoạt chất được chiết xuất từ cây Thanh hao hoa vàng, có tác dụng đối với ký sinh trùng sốt rét khi đã kháng các loại thuốc điều trị khác. Thuốc chỉ có tác dụng tiêu diệt thể vô tính trong hồng cầu, thường không được chỉ định điều trị kéo dài. Thông thường những ca bệnh nhẹ, trung bình hay sốt rét ác tính sẽ được chỉ định Artemisinin.

HCQ là một trong những thuốc dự phòng và điều trị sốt rét cấp tính

Trên đây là những thông tin về một số loại thuốc chống sốt rét điển hình được áp dụng để điều trị bệnh hiện nay. Tuy nhiên, việc sử dụng bất kỳ loại thuốc nào cũng cần phải qua quá trình thăm khám, chỉ định và hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa. Nếu bạn muốn được tư vấn và hỗ trợ nhiều hơn, vui lòng liên hệ với Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC theo hotline: 1900 56 56 56.