1. Củ lùn là cây gì?

Củ lùn (củ sâm lùn, củ năng tàu), hay mọc thành bụi, lá màu xanh dài 20 - 30cm. Hình dáng bên ngoài của củ lùn tròn hoặc hình bầu dục, lớp vỏ màu vàng nhạt, bên trong có màu trắng trong và có lõi màu trắng đục.

Củ lùn mọc thành bụi, rễ chùm, giàu giá trị dinh dưỡng

Ở nước ta, củ lùn trồng nhiều tại miền Tây Nam Bộ, chỉ thu hoạch duy nhất 1 lần trong năm là thời điểm tháng 11 - 12 âm lịch và có thể kéo dài đến tận tháng 1 - 2 năm sau.

Ngoài thành phần chính là nước và tinh bột thì củ lùn còn có các loại axit amin;  protein; carbohydrate; vitamin C, A, B; cùng các loại khoáng chất thiết yếu như canxi, kali, phốt pho, sắt,… Củ sau khi thu hoạch có thể bảo quản bằng cách bọc kín và để ở nhiệt độ phòng, không tiếp xúc trực tiếp với mối mọt và ánh sáng mặt trời.

2. Những công dụng sức khỏe của củ lùn

2.1. Giảm mỡ máu, bảo vệ sức khỏe tim mạch

Các loại vitamin, khoáng chất trong củ lùn đều là hoạt chất giúp ổn định hệ tim mạch và kích thích quá trình chuyển hóa cholesterol xấu tại gan. Ngoài ra, chúng còn góp phần làm giảm nguy cơ mắc các bệnh rối loạn tim mạch như đột quỵ, nhồi máu tim, thiếu máu tim,… đồng thời giúp cải thiện huyết áp và sức khỏe tim mạch.

2.2. Lợi tiểu, thanh nhiệt

Bản thân củ lùn chứa nhiều nước nên sẽ là nguyên liệu cung cấp độ ẩm và chống mất nước rất tốt cho cơ thể. Cũng chính vì đặc điểm này mà củ lùn trở thành thực phẩm giúp giải khát, thanh nhiệt trong ngày hè oi bức, làm mát gan và tốt cho những người đang mắc chứng khó tiểu, tiểu ít.

Củ lùn góp phần bảo vệ sức khỏe hệ tim

2.3. Tăng đề kháng, chống oxy hóa, ngừa lão hóa

Vitamin A, C, B, K, cùng hợp chất canxi trong củ lùn tương đối đa dạng. Đây chính là các chất chống oxy hóa góp phần quan trọng trong quá trình hình thành mô liên kết, collagen và tăng độ đàn hồi cho da. Ngoài ra, cũng chính những chất đó sẽ tạo ra hàng rào bảo vệ tự nhiên cho cơ thể trước sự tấn công của các yếu tố gây hại bên ngoài, làm cho quá trình lão hóa của da bị chậm lại.

Dân gian lưu truyền rất nhiều công dụng của củ lùn như: giảm mụn nhọt, làm mát gan, lợi tiểu, thanh nhiệt,... cộng thêm vị ngọt bùi, giòn đặc trưng đã khiến cho loại củ dược liệu này ngày càng được nhiều người săn đón.

3. Cách dùng củ lùn

3.1. Món ăn từ củ lùn

Giống như các loại củ họ nhà khoai, củ lùn có thể được chế biến một cách đa dạng: luộc, nấu chè, hầm canh xương,... 

- Món luộc

+ Nguyên liệu: 2kg củ lùn, đường, muối.

+ Cách chế biến: ngâm củ lùn trong nước vài giờ để đất bở ra sau đó rửa đi rửa lại nhiều lần đến khi sạch vỏ thì để ráo nước. Tiếp theo đó hãy bỏ củ vào trong nồi và đổ ngập nước rồi thêm vào 1 thìa canh muối sau đó đậy nắp nồi luộc 30 - 40 phút giống như luộc khoai. Nếu muốn ăn ngọt thì đến khi củ được luộc gần chín bạn cho thêm vào 1 thìa cà phê đường (nếu không thì bỏ qua bước này) và tắt bếp, đổ ra rổ.

Chè củ lùn ngọt thanh, thơm ngon được nhiều người ưa thích

- Nấu chè

Như đã nói đến ở trên, củ lùn có nhiều nước, vị thanh mát, vì thế vào những ngày hè oi bức nếu dùng thực phẩm này để nấu chè củ lùn sẽ tạo nên món ăn giải nhiệt vô cùng hiệu quả. 

+ Nguyên liệu: 500g củ lùn, 200g đường phèn, 2 ống vani và 100g bột báng.

+ Cách chế biến: bột báng đem ngâm trong 30 phút, củ lùn rửa sạch rồi luộc khoảng 30 phút cho chín thì vớt ra, bóc bỏ vỏ sau đó cắt thành khoanh vừa ăn. Phần bột báng đã ngâm đem rửa sạch rồi để ráo sau đó cho vào nồi nước nấu đến khi nở ra thì cho hết củ lùn vào cùng với đường phèn và khuấy đều. Tiếp tục nấu cho đến khi nước chè sôi bùng lên thì thêm vani, khuấy đều và tắt bếp.

3.2. Lưu ý khi dùng củ lùn

Củ lùn có thể chế biến theo nhiều cách khác nhau như: sấy khô, trộn salad, luộc,... Phần lá của củ lùn có thể dùng bọc thực phẩm để tạo thêm hương vị cho món ăn. Muốn giữ được giá trị dinh dưỡng tốt nhất của loại củ này thì tốt nhất nên hấp hoặc luộc. 

Dù chế biến củ lùn theo cách nào thì bạn cũng hay lưu ý cách sơ chế là cắt hết phần rễ phụ mọc ở vỏ sau đó rửa nhiều lần cho sạch và để ráo nước sau đó hãy cho vào nồi luộc cùng chút muối và nước ngập củ trong khoảng 30 phút. Thành phẩm củ lùn đã được luộc chín khi lớp vỏ bên ngoài tự nứt, bong ra hoặc có thể tách một cách dễ dàng bằng đũa.

Với vị ngọt bùi tự nhiên và những công dụng hữu ích cho sức khỏe, củ lùn đang ngày càng được nhiều người ưa dùng, là món ăn gây “nghiện”. Mặc dù những lợi ích thiết thực mà loại củ này mang lại là không thể phủ nhận nhưng để kiểm soát nguy cơ rủi ro vì những tác dụng phụ không mong muốn, khi dùng củ lùn với một lượng lớn hay thường xuyên, tốt nhất nên tham khảo ý kiến chuyên môn từ chuyên gia dinh dưỡng.

Cũng giống như nhiều loại khoai khác, củ lùn rất dễ chế biến thành các món ăn khác nhau mà vẫn không mất đi hương vị tự nhiên vốn có. Vì thế, những ngày nghỉ bên gia đình, nếu thêm món ăn từ củ lùn vào thực đơn của mình, hứa hẹn bạn sẽ có những bữa ăn đáng nhớ. 

Có không ít người ban đầu chỉ vì tò mò mà thử ăn củ lùn nhưng sau đó dần dần “chẳng may” lại bị “nghiện”. Nếu bạn cũng trong tình huống ấy thì hãy cố gắng “kiềm chế cơn say” để cho mình có thêm cơ hội trải nghiệm hương vị của các loại thực phẩm khác, làm đa dạng thực đơn hàng ngày, điều này sẽ giúp cơ thể của bạn được “nạp nhiên liệu” tích cực để trở nên khỏe mạnh hơn.