1. Nguồn gốc và đặc điểm của quả chay

Cây chay (tên khoa học: Artocarpus tonkinensis) là loài cây thuộc họ Dâu tằm (Moraceae). Cây chay có nguồn gốc ở khu vực Đông Nam Á, đặc biệt phổ biến tại Việt Nam, Lào và Campuchia. Ở nước ta, cây chay mọc nhiều ở các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ. 

Cây chay rất phổ biến tại các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam 

• Cây chay: Là cây gỗ cao từ 10 - 15m, vỏ màu nâu xám, có nhựa mủ trắng. Lá đơn, mọc so le, hình bầu dục, mặt lá nhẵn bóng;
• Hoa chay: Cây chay có hoa đơn tính cùng gốc. Hoa đực mọc thành bông hình trụ, hoa cái mọc thành cụm hình cầu;
• Quả chay: Quả mọng, hình cầu hoặc hơi dẹt, khi non màu xanh, khi chín chuyển sang vàng nhạt hoặc hơi đỏ. Quả có vị chua thanh đặc trưng, thịt mềm, có nhiều hạt nhỏ bên trong.

Quả chay thường được dùng để nấu canh chua, kho cá, hoặc phơi khô làm dược liệu chữa bệnh. Theo nghiên cứu, trong quả chay có chứa:

• Vitamin: Vitamin C, vitamin A, vitamin nhóm B;
• Khoáng chất: Canxi, kali, magie, sắt;
• Hợp chất thực vật: Flavonoid, tanin và polyphenol có khả năng chống oxy hóa và kháng viêm;
• Chất xơ: Giúp hỗ trợ tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.

Nhờ thành phần này, quả chay không chỉ là món ăn ngon mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

2. Công dụng của quả chay đối với sức khỏe

Những công dụng nổi bật của quả chay đối với sức khỏe có thể kể đến bao gồm:

Hỗ trợ hệ tiêu hóa

Quả chay có vị chua nhẹ giúp kích thích tiêu hóa, tăng tiết dịch vị, hỗ trợ ăn ngon miệng. Chất xơ dồi dào trong quả chay cũng hỗ trợ nhuận tràng, giảm thiểu tình trạng táo bón hoặc đầy bụng.

Quả chay có tác dụng hỗ trợ hệ tiêu hóa 

Tăng cường hệ miễn dịch

Vitamin C là một chất dinh dưỡng thiết yếu giúp tăng cường chức năng của hệ miễn dịch. Quả chay là một nguồn cung cấp vitamin C dồi dào, giúp cơ thể sản xuất các tế bào bạch cầu, kháng thể, từ đó nâng cao khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh từ môi trường bên ngoài.

Chống oxy hóa và bảo vệ tế bào

Quả chay giàu các hợp chất phenolic, flavonoid và vitamin C, đây là những chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Các chất này giúp trung hòa các gốc tự do gây hại, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

Hỗ trợ sức khỏe tim mạch

Nhờ chứa nhiều chất xơ và chất chống oxy hóa, quả chay giúp giảm cholesterol xấu (LDL), từ đó hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch. Kali trong quả chay còn giúp điều hòa huyết áp, giảm nguy cơ tai biến mạch máu não.

Tốt cho người bị bệnh xương khớp

Trong y học cổ truyền, lá và quả chay thường được sắc uống để hỗ trợ điều trị bệnh khớp, đau nhức xương khớp. 

Hỗ trợ làm đẹp và chăm sóc da

Nhờ chứa nhiều vitamin C và các chất chống oxy hóa, quả chay giúp tăng cường sản xuất collagen, giảm nếp nhăn và bảo vệ da chống lại tác hại của ánh nắng mặt trời. Ngoài ra, quả chay còn giúp làm sạch da, giảm viêm và ngăn ngừa mụn hiệu quả. 

3. Cách ăn quả chay

Quả chay có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào sở thích và mục đích sử dụng:

• Ăn trực tiếp: Quả chay chín có vị chua dịu, có thể ăn như một loại trái cây thông thường;
• Làm gia vị nấu ăn: Dùng quả chay xanh để nấu canh chua, kho cá, kho thịt giúp món ăn thêm đậm đà;

Quả chay được sử dụng để chế biến trong nhiều món ăn 

• Ngâm rượu: Người ta cũng dùng quả chay để ngâm rượu để lên men ngon hơn;
• Chay sấy khô: Chay sấy khô dùng để pha trà uống hoặc được dùng như một vị thuốc trong Đông y.

Mặc dù quả chay mang lại nhiều lợi ích nhưng cần lưu ý một số điểm sau:

• Vệ sinh an toàn thực phẩm: Khi mua quả chay, nên chọn những quả tươi, không dập nát, không có dấu hiệu nấm mốc. Rửa sạch trước khi sử dụng;
• Không ăn quá nhiều: Mỗi ngày, bạn chỉ nên ăn với một lượng vừa đủ (khoảng 3-4 quả), vì tính axit trong quả chay khá cao ăn nhiều có thể gây kích ứng dạ dày, đau bụng hoặc trào ngược;
• Bảo quản: Quả chay tươi nên được rửa sạch, lau khô, bọc khăn giấy và bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh, dùng trong vòng 7 ngày. Quả chay khô nên được đựng trong túi kín hoặc hũ có nắp, để nơi khô ráo, tránh ẩm mốc;
• Tham khảo ý kiến chuyên gia: Đối với những người đang điều trị bệnh hoặc có tiền sử bệnh lý, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi thêm quả chay vào chế độ ăn hàng ngày;
• Kiểm tra dị ứng: Với người chưa từng ăn quả chay, nên dùng thử một lượng nhỏ trước để kiểm tra phản ứng của cơ thể, nhất là nếu có tiền sử dị ứng với các thành phần trong quả chay.

Trên đây là những thông tin hữu ích về quả chay - loại quả dân dã gắn liền với ẩm thực Việt, không chỉ góp phần tạo nên hương vị đặc trưng trong nhiều món ăn mà còn mang lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe. Với đặc tính thanh mát, hỗ trợ tiêu hóa, giải nhiệt và một số công dụng trong y học dân gian, quả chay ngày càng được nhiều người quan tâm. Tuy nhiên, để phát huy tối đa giá trị của quả chay trong chăm sóc sức khỏe, bạn đọc nên tìm hiểu kỹ về cách sử dụng và tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng. 

Nếu có bất kỳ thắc mắc nào liên quan đến quả chay hay các vấn đề dinh dưỡng, hãy liên hệ với Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Tổng đài 1900 56 56 56 để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.