1. Khám phá chung về quả quất hồng bì 

Dân gian còn gọi quất hồng bì là quả hoàng bì, quất bì hay tơ nua. Trong khoa học loại quả này có tên là Clausena lansium (Lour.) Skeels thuộc họ cam chanh. 

Quất hồng bì phần lớn phân bổ ở khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, cụ thể là mọc hoang dại ở Trung Hoa hay một số quốc gia vùng Đông Nam Á như Là, Campuchia, Malaysia,... Ở Việt Nam, quất hồng bì xuất hiện nhiều ở các tỉnh thành phía Bắc đặc biệt là Quảng Ninh, Hòa Bình và Ninh Bình.

Nhìn chung loài cây này có thể sinh trưởng tốt trong điều kiện nhiệt độ từ 15 - 25 độ C, rụng lá nhiều vào mùa đông và thậm chí trong thời gian ngắn nó có thể chịu được cái lạnh dưới 0 độ C. Quất hồng bì ưa trồng ở vùng đất feralit trên núi cao và chân núi đá vôi. 

Chiều cao trung bình của cây là từ 3 - 6m, cao nhất có thể lên đến 10m. Vỏ cây màu xám đen, sần sùi, thô ráp và có nhiều hạch. Lá cây thuộc dạng lá kép dài khoảng 35cm, mọc so le nhau, phần cuống lá có đặc điểm hơi tròn nhẵn. 

Hoa của quất hồng bì có màu trắng, mọc theo từng chùy thưa về phía ngọn cành. Quả quất hồng bì hình cầu mang màu sắc vàng, lấm chấm xanh, đường kính trung bình khoảng 15mm, vỏ bên ngoài có lông tơ và mỏng. Bên trong quả có nhiều hạt, mỗi hạt là một ngăn, thịt ngọt thơm và chua nhẹ. 

Quất hồng bì được nhiều người yêu thích bởi mùi thơm và hương vị đặc trưng của nó

Tháng 3 hàng năm là thời điểm ra hoa quất hồng bì, năm nào cây cũng ra quả. Cách thụ phấn của hoa chủ yếu là nhờ gió hoặc côn trùng, còn con người dùng hạt của quả để nhân giống nhưng ở một số nơi còn có cách nhân giống qua ghép hay chiết cành.

Ngoài quả hồng bì, các bộ phận khác của cây như lá và rễ cũng đều được tận dụng để dùng làm thuốc nhờ giá trị dược liệu cao. Đặc biệt những bộ phận này đều có thể thu hoạch quanh năm nhưng khoảng thời gian phù hợp nhất để thu hái là vào mùa thu. Nên hái quả quất hồng bì khi quả đã chín, thường vào tầm tháng 6 đến tháng 8.

2. Thành phần hóa học và công dụng dược liệu của quất hồng bì

Mỗi bộ phận của cây quất hồng bì đều ẩn chứa những thành phần đa dạng, bất  ngờ:

• Lá hồng bì chứa clausenamid, cycloclausenamid, neoclausenamid;

• Hạt hồng bì chứa các loại tinh dầu sabinene, pynen, limonen, myreen,... và lansumamid A, B,C,…;

• Rễ có chứa dehydroindicolacton, heptaphylin,...

2.1. Tác dụng của quả quất hồng bì trong Đông Y

Theo Y học cổ truyền, mỗi bộ phận khác nhau của quất  hồng bì sẽ mang đặc điểm tính vị khác nhau, cụ thể:

• Phần quả với vị chua ngọt dễ chịu, tính ấm có công dụng tiêu đờm, giảm ho, cầm nôn, kích thích tiêu hóa;

• Phần lá tính bình, có vị cay hơi đắng giúp trị sốt, chữa ho do cảm cúm, tiêu đờm, cảm nắng;

• Phần vỏ rễ và hạt có vị cay nhẹ, đắng, tính hơi ấm được sử dụng để làm tăng cảm giác ngon miệng, hỗ trợ tiêu hóa và giảm thiểu triệu chứng đau nhức xương khớp;

• Xông hơi lá quất hồng bì có thể trị cảm lạnh hoặc gội đầu bằng nước lá loài cây này còn có công dụng làm sạch gàu, mềm mượt tóc.

Quất hồng bì có nhiều công dụng đối với sức khỏe 

2.2. Công dụng của quất hồng bì trong Y học hiện đại

Có thể bạn chưa biết nhờ thành phần hóa học chứa trong quất hồng bì mà ta có thể vận dụng loại quả này trong việc giảm độc lực của các loài ký sinh trùng, chống co thắt hồi tràng và kháng khuẩn.

Theo Y học hiện đại có thể dùng quất hồng bì để điều trị:

• Chứng ho, ho có đờm nhất là ở trẻ khi bị ho;

• Sốt cao, cảm mạo;

• Chữa bệnh thấp khớp, dùng được cho sản phụ sau sinh;

• Chữa đau dạ dày, bệnh đường ruột, đau bụng co thắt, đau vùng thượng vị.

Phụ thuộc vào mục đích sử dụng quất hồng bì là gì, ta có thể dùng theo nhiều cách với liều lượng khác nhau, ví dụ như dùng ngoài da, thuốc sắc dùng theo đường uống, phần quả có thể dùng ăn tươi, làm mất hoặc ủ thành men rượu,...

3. Kể tên những bài thuốc hữu ích làm từ quất hồng bì

Một số bài thuốc dân gian chế biến từ quất hồng bì khá hiệu quả bạn có thể tham khảo để áp dụng:

• Hạ sốt, giải cảm: rửa sạch 30g lá hồng bì tươi, đem đi phơi khô. Sau khi có thành quả dùng sắc lấy nước uống cho tới khi người ra mồ hôi;

• Chữa viêm họng, đau họng: lấy 2 - 3 quả hồng bì dầm cùng vài hạt muối ngậm trong họng. Nên dùng từ 3 - 4 lần mỗi ngày sẽ cảm thấy hiệu quả rõ rệt;

• Giảm đau dạ dày: sấy khô hoặc phơi khô hạt của quả hồng bì, tiếp theo đem sao thơm cùng lửa nhỏ, tán thành bột mịn. Mỗi lần bạn có thể dùng 10g bột pha cùng nước để uống, duy trì 2 - 3 lần/ngày;

• Kích thích ăn ngon miệng, hỗ trợ tiêu hóa: chuẩn bị 20g quả khế, 20g rễ sử quân, 30g rễ hồng bì, thái nhỏ, sao vàng hỗn hợp rồi sắc nước uống thay nước hàng ngày;

• Phòng bệnh cảm cúm: dùng 20 - 30g lá hồng bì tươi hoặc 6 - 10g lá hồng bì khô liên tục từ 3 - 5 ngày theo dạng sắc thuốc uống.

Ngoài ra bạn có thể áp dụng bài thuốc: 30g lá nhãn, 30g lá hồng bì, 15g dã cúc hoa, đem hỗn hợp này sắc nước uống khoảng 3 lần/tuần.

Mứt hồng bì rất thơm và ngọt

Mặc dù quất hồng bì là một loại dược liệu quý nhưng những người thể chất suy yếu, có bệnh nặng mạn tính lâu ngày, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú hay người bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào chứa trong quất hồng bì đều cần phải thận trọng khi sử dụng.

Như vậy có thể nói quất hồng bì được biết đến là một loài cây có quả ăn rất ngon, đồng thời đây cũng là một loại dược liệu phong phú về công dụng được dùng nhiều trong phòng ngừa và điều trị bệnh. Tuy nhiên để đảm bảo công dụng của quất hồng bì được phát huy hiệu quả và tránh nguy cơ gặp phải tác dụng phụ không mong muốn, trước khi sử dụng loại dược liệu này bạn nên lắng nghe tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa.