1. Quá trình tạo ra bilirubin

Bilirubin (sắc tố mật) được tạo ra chủ yếu từ quá trình phá hủy các hồng cầu và với một lượng nhỏ từ các cytochrome và myoglobin. Một hồng cầu trung bình sống được khoảng 120 ngày. Sau thời gian đó, các hồng cầu già sẽ được phá hủy tại tủy xương, trong máu hoặc tại lách.

Hình 1: Bilirubin được tạo ra chủ yếu từ quá trình phá hủy hồng cầu và tạo thành các dạng bilirubin khác nhau

Khi các hồng cầu vỡ sẽ giải phóng hemoglobin, chất này tạo ra hem, sắt và globin. Hem sẽ được chuyển thành biliverdin nhờ enzyme oxygenase sau đó dưới tác dụng của enzyme biliverdin reductase thành bilirubin.

Bilirubin toàn phần trong huyết thanh gồm bilirubin gián tiếp (hay là bilirubin không lên hợp) và bilirubin trực tiếp (bilirubin liên hợp). Trước khi tới gan bilirubin ở dạng bilirubin gián tiếp, khi tới gan chúng sẽ kết hợp với một chất nhất định tạo thành dạng hòa tan là bilirubin trực tiếp.

- Bilirubin gián tiếp chiếm 80% tổng lượng bilirubin trong máu. Là một chất độc, không tan trong nước và không được lọc qua thận. Do phải phối hợp thêm với một cơ chất khác để gia tăng tốc độ phản ứng nên được gọi là bilirubin gián tiếp.

- Bilirubin trực tiếp chiếm 20% bilirubin toàn phần trong máu, là một chất không độc. Nó có thể gắn với protein, hòa tan trong nước và được lọc qua thận.

2. Kết quả xét nghiệm bilirubin bình thường là bao nhiêu?

Xét nghiệm tiến hành phân tích bằng mẫu huyết thanh của bệnh nhân. Xét nghiệm này yêu cầu người bệnh nhịn ăn 8 - 12 tiếng trước khi lấy máu xét nghiệm.

Thông thường sẽ thực hiện đo nồng độ bilirubin trực tiếp sau đó lấy tổng lượng bilirubin của cơ thể trừ đi lượng bilirubin trực tiếp sẽ ra được lượng bilirubin gián tiếp.

Hình 2: Xét nghiệm bilirubin máu

- Khoảng tham chiếu bình thường của bilirubin toàn phần là: 

+ Trẻ sơ sinh: < 171 µmol/l.

+ Trẻ trên 1 tháng tuổi: < 17 µmol/l.

+ Người lớn: < 21 µmol/l.

- Chỉ số bình thường bilirubin trực tiếp: 0 - 5 µmol/l.

- Chỉ số bilirubin gián tiếp: 0 - 16 µmol/l.

- Tỷ lệ bilirubin trực tiếp / bilirubin toàn phần khoảng 20%.

Cần lưu ý không được để máu vỡ hồng cầu và không để bệnh phẩm tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng để tránh gây sai lệch kết quả.

3. Ý nghĩa xét nghiệm bilirubin máu

Xét nghiệm bilirubin có ý nghĩa trong theo dõi, đánh giá tình trạng sức khỏe của con người.

- Với trẻ sơ sinh:

+ Chẩn đoán hiện tượng vàng da bệnh lý: Đối với trẻ sinh đủ tháng, theo dõi xuất hiện vàng da sớm trong vòng 24 giờ sau sinh và kéo dài trên 7 ngày.  Đối với trẻ sinh thiếu tháng, theo dõi chẩn đoán trên 2 tuần. 

Nguyên nhân có thể do bất đồng nhóm máu mẹ con hoặc do một tình trạng bệnh lý nào đó (bệnh lý tan máu, bệnh lý gan mật,…). Xét nghiệm bilirubin máu thấy tăng cao hơn bình thường.

+ Hiện tượng thâm tím nặng sau khi sinh.

+ Xét nghiệm giúp bác sĩ đánh giá được tình trạng vàng da nhân ở trẻ và có phương pháp điều trị kịp thời. Tình trạng này xảy ra sẽ làm trẻ chậm phát triển về trí tuệ, nhận thức,… có thể dẫn đến tử vong.

Hình 3: Xét nghiệm cho phép chẩn đoán hiện tượng vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh

- Với người lớn: 

+ Chẩn đoán, đánh giá mức độ bệnh và theo dõi các bệnh lý về gan - mật như xơ gan, viêm gan, sỏi mật,…

+ Phát hiện bệnh di truyền Gilbert: là bệnh di truyền về gan, gan không thể xử lý hết lượng bilirubin có trong máu dẫn đến tăng đơn lẻ và từng lúc bilirubin gián tiếp mà không có các dấu hiệu tan máu.

+ Đánh giá tình trạng các bệnh lý về máu: hồng cầu hình liềm, bệnh lý gây thiếu máu huyết tán,...

- Xét nghiệm hữu ích để thăm dò các thiếu máu khi kết hợp với các xét nghiệm khác như hồng cầu lưới, sắt huyết thanh,… để xác định căn nguyên do tan máu hay do tạo hồng cầu không hiệu quả.

- Thăm dò các tắc mật: trong vàng da tắc mật nguyên nhân tại gan tỷ lệ bilirubin trực tiếp/bilirubin toàn phần tăng lên 20 - 40%, tăng > 60% bilirubin trực tiếp trong tắc mật do nguyên nhân sau gan.

- Theo dõi bệnh nhân điều trị bằng thuốc kháng lao INH,…

4. Nguyên nhân gây thay đổi kết quả xét nghiệm bilirubin

Có nhiều nguyên nhân làm tăng giá trị xét nghiệm, một số nguyên nhân chính hay gặp đó là:

- Tăng bilirubin toàn phần gặp trong:

Phụ nữ có thai.

Trẻ mới sinh và trẻ đẻ thiếu tháng.

Sau hoạt động gắng sức hoặc luyện tập cường độ cao.

Tăng phá hủy hồng cầu quá mức gặp trong các bệnh lý mắc phải.

Các bệnh lý về gan - mật.

Sử dụng một số loại thuốc như: adrenalin, vitamin C, codein, thuốc lợi tiểu, morphin, thuốc uống tránh thai, streptomycin,…

Hình 4: Các bệnh lý về gan - mật sẽ làm thay đổi nồng độ bilirubin máu

- Tăng bilirubin gián tiếp gặp trong các nguyên nhân chính sau:

Bệnh lý phá hủy hồng cầu quá mức: tan máu (sốt rét, bất đồng nhóm máu Rh), bệnh cường lách, tạo hồng cầu không hiệu quả.

Suy tim mất bù.

Bệnh Gilbert.

- Tăng nồng độ bilirubin trực tiếp thường gặp trong:

Bệnh lý về gan: viêm gan virus, viêm gan do thuốc (rifampicin, paracetamol, salicylat, INH,…), viêm gan nhiễm độc, xơ gan, u gan.

Suy tim mất bù.

Rối loạn quá trình bài xuất bilirubin.

Bệnh tắc mật nguyên nhân tại gan: xơ gan, viêm đường mật xơ hóa, sử dụng thuốc (erythromycin,testosterone,…). Nguyên nhân ngoài gan: sỏi mật, viêm tụy, ung thư tụy, nang giả tụy, ung thư biểu mô đường mật.

Xét nghiệm bilirubin được thực hiện phổ biến trong quá trình khám sức khỏe tổng quát và để theo dõi, đánh giá tình trạng bệnh lý mắc phải. Bạn nên thực hiện xét nghiệm tại cơ sở khám chữa bệnh uy tín để được tư vấn, giải thích chính xác về tình trạng sức khỏe.

Hình 5: Đăng ký dịch vụ khám chữa bệnh tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC

Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC với hơn 24 năm kinh nghiệm, đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao giàu kinh nghiệm, quy trình khám chữa bệnh nhanh chóng, cơ sở vật chất hiện đại, chi phí khám chữa bệnh hợp lý. Tất cả sẽ đem lại sự hài lòng và an tâm nhất khi bạn lựa chọn MEDLATEC là địa chỉ chăm sóc sức khỏe.

Để giải đáp những vấn đề còn vướng mắc hoặc để đăng ký khám chữa bệnh tại MEDLATEC khách hàng vui lòng liên hệ đến số tổng đài 1900565656