1. Một số đặc điểm của cây bán hạ nam

Cây bán hạ nam (củ chóc, ba chìa), thuộc họ Ráy (Araceae), tên khoa học Typhonium trilobatum. Đây là cây thân thảo, mọc nhiều ở các khu vực rừng ẩm, ven nương rẫy. Cây sống lâu năm, thân rễ phình thành củ hình bầu dục, bên trong màu trắng, có vị cay, mùi hơi hắc, gây ngứa. Phần củ này được dân gian dùng làm thuốc.

Cây bán hạ nam

2. Thành phần và cách chế biến dược liệu bán hạ nam 

Cây bán hạ nam dược liệu có các thành phần chính và cách chế biến như sau:

2.1. Thành phần

Trong thành phần của củ bán hạ nam chứa các hợp chất như alkaloid, axit amin, tinh bột tự nhiên, nhựa. Đây là các hoạt chất này có vai trò hỗ trợ tiêu hóa, giảm ho, long đờm, giảm sưng viêm,...

2.2. Bộ phận sử dụng và cách chế biến

Phần củ của cây bán hạ nam thường được dùng làm dược liệu. Bán hạ tươi có độc tính gây cay rát và ngứa lưỡi. Vì vậy, vị thuốc này phải được chế biến với nước gừng hoặc phèn chua để loại bỏ độc tố trước khi sử dụng.

Vào mùa đông, khi cây rụi lá, phần củ sẽ được thu hoạch, loại bỏ rễ và chế biến theo cách:

• Cách thứ nhất: 

Rửa sạch 0.1kg cam thảo, 0.1kg bồ kết, 1kg củ bán hạ nam đã được ngâm trong nước 2 - 3 ngày để loại bỏ nhớt. Cho tất cả nguyên liệu vào nồi, đun sôi, chờ cạn nước thì vớt ra, sấy khô để dùng dần.

• Cách thứ hai: 

Rửa sạch, ngâm nước 1kg củ bán hạ nam trong 2 - 3 ngày rồi cho vào chậu cùng 300g gừng tươi đập dập, 500g đường phèn, đổ ngập nước và ngâm 24 giờ. Sau đó, phần nguyên liệu đem rửa sạch, hấp chín rồi thái mỏng củ bán hạ nam, ngâm trong nước cùng gừng theo tỷ lệ 150g gừng/ 1kg bán hạ trong 1 đêm. Cuối cùng, đem vớt ra, để ráo nước rồi sao vàng. 

Hiện thị trường có nhiều nơi bán dược liệu bán hạ nam. Để mua được dược liệu chất lượng bạn cần quan sát, chọn đúng sản phẩm có màu vàng nhạt, không có mùi hắc khó chịu, không ẩm mốc. Dược liệu cần được cất nơi thoáng mát và khô, không tiếp xúc với độ ẩm hoặc ánh nắng trực tiếp.

Bán hạ nam dược liệu khô

3. Bán hạ nam có tác dụng gì theo quan niệm dân gian?

Cây bán hạ nam được dân gian sử dụng với mục đích:

3.1. Trị ho

Theo dân gian lưu truyền, bán hạ nam có tác dụng tiêu đờm, táo thấp, chỉ ho, giúp làm loãng dịch đờm, giảm ho. Vì thế, dược liệu này được nhiều người dùng trong các trường hợp đờm đặc, ho lâu ngày, ho do cảm lạnh.

3.2. Giảm buồn nôn, chống nôn

Bán hạ nam cũng được biết đến nhiều với khả năng làm giảm cảm giác buồn nôn. Dược liệu này có tác dụng hòa vị, giúp giảm tình trạng nôn ói. Dân gian dùng bán hạ nam trị nôn và buồn nôn cho các trường hợp say tàu xe, viêm dạ dày, rối loạn tiêu hóa.

3.3. Giảm viêm, tiêu sưng

Với trường hợp viêm nhiễm mức độ nhẹ, có thể dùng củ bán hạ nam giã đắp ngoài da với tác dụng giảm đau, tiêu sưng, giảm viêm. Dân gian thường dùng cách này để trị mụn nhọt, sưng đau do chấn thương.

3.4. Cải thiện tiêu hóa

Bán hạ nam có tính ấm nên giúp tán hàn, kiện tỳ, giảm đầy hơi, chướng bụng. Thường dùng trong các bài thuốc điều trị rối loạn tiêu hóa do lạnh hoặc do tỳ vị yếu.

3.5. Hỗ trợ điều hòa khí huyết 

Trong các bài thuốc dân gian, bán hạ nam thường được phối hợp với sinh khương, bạch truật hoặc trần bì để:

• Làm ấm cơ thể, giảm co thắt vùng dạ dày.
• Giải uất khí, giảm cảm giác tức tức vùng ngực.
• Hỗ trợ đẩy khí xuống dưới, hạn chế tình trạng đầy bụng và nôn ói.

3.6. Hỗ trợ an thần 

Dược liệu bán hạ nam có tính ấm, giúp làm thông khí, giảm tình trạng đàm khí tắc nghẽn - nguyên nhân khiến cơ thể mệt mỏi, tâm trí bồn chồn, khó ngủ. Khi kết hợp bán hạ với các vị thuốc như phục thần, táo nhân, viễn chí,... sẽ có tác dụng làm dịu hệ thần kinh, giảm cảm giác lo âu, căng thẳng và hỗ trợ giấc ngủ sâu hơn.

4. Cách dùng bán hạ nam chữa bệnh và một số rủi ro tiềm ẩn

Dược liệu bán hạ nam có thể dùng với nhiều cách khác nhau, nếu dùng sai có thể tiềm ẩn những rủi ro nhất định.

4.1. Cách dùng

Dược liệu bán hạ nam thường được dân gian sử dụng theo cách:

• Sắc uống:

Bán hạ nam khô 4 - 8g đem sắc cùng gừng, cam thảo, bán liên, trần bì,... để lấy nước uống. 

• Đắp ngoài da:

Một số trường hợp sưng đau nhẹ có thể giã nhỏ bán hạ nam, trộn với rượu hoặc gừng, đắp ngoài vùng viêm sưng, tránh vết thương hở.

4.2. Rủi ro

Các bài thuốc sử dụng bán hạ nam dược liệu chỉ là phương pháp dân gian truyền miệng, chưa có minh chứng khoa học về hiệu quả thực sự. Mặt khác, quá trình dùng dược liệu này có thể tiềm ẩn một số rủi ro như: 

• Kích ứng miệng, lưỡi gây ngứa rát miệng, tê buốt lưỡi.
• Buồn nôn, khó chịu dạ dày, hoa mắt,... do dùng quá liều.
• Tương tác với một số loại thuốc khiến thuốc bị giảm hiệu quả điều trị hoặc gây nên tác dụng phụ. 

Tuyệt đối không dùng bán hạ nam cho trẻ nhỏ, thai phụ, người bị rối loạn nhịp tim, huyết áp thấp, sốt cao.

Người bệnh cần khám bác sĩ chuyên khoa, không tự ý điều trị bằng bán hạ nam tại nhà

Bán hạ nam là dược liệu được dân gian cho rằng mang lại nhiều công dụng đối với các vấn đề về sức khỏe. Tuy nhiên, việc chữa trị muốn đạt hiệu quả, trước tiên người bệnh vẫn cần chuẩn đoán đúng tình trạng mắc phải. Vì thế, nếu bạn đang có ý định sử dụng dược liệu này, hãy thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được kiểm tra sức khỏe và tư vấn phương hướng điều trị phù hợp.

Để đặt lịch khám cùng bác sĩ chuyên khoa của Hệ thống Y tế MEDLATEC, quý khách hàng có thể liên hệ Hotline 1900 56 56 56.