1. Khái quát đặc điểm cây bóng nước

Cây bóng nước (còn gọi là: nắc nẻ, bông móng tay, cấp tính tử), họ bóng nước, tên khoa học là Herba Impatiens balsamina L. Đây là loài cây hoang dã, có mặt ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc,... Ở nước ta, cây bóng nước được người dân nhiều vùng trồng làm cảnh.

Loài cây này phù hợp phát triển ở vùng khí hậu nhiệt đới, ưa ẩm nhưng không thể chịu ngập úng. Cây ưa sống trên đất màu, hơi chua, thấm nước tốt, không nấm mốc.

Cây bóng nước sinh sản từ hạt. Hoa của loài cây này mọc từ kẽ lá, phát triển thành chùm quả, chứa hạt bên trong. Vào mùa quả chín sẽ nứt ra, làm phát tán hạt quanh gốc để cây con sinh trưởng.

Thân cây bóng nước cao khoảng 20 - 60cm, màu nâu tím hoặc xanh, bên trong có chứa nước. Lá bóng nước hình mác, mọc cách, có răng cưa nhỏ ở mép. Hoa bóng nước có nhiều màu trắng, đỏ, hồng, tím, thuộc dạng lưỡng tính. Hoa gồm 5 lá đài không đều, hoa gồm 5 nhị và 5 cánh, bao phấn dính sát quanh nhuỵ. 

Quả bóng nước hình bầu dục, có khía, nhọn ở đầu, lớp vỏ có lông nhám. Quả non màu xanh sẫm, quả già nhạt màu dần và căng mọng. Khi đã đủ độ chín già, quả có khả năng tự tách để bật ra các mảnh vỏ cong, bắn hạt đi xa. 

Hoa bóng nước có nhiều màu sắc, có thể trồng làm cảnh

2. Thu hái, bào chế dược liệu cây bóng nước 

Cành, thân và hạt của cây bóng nước được người dân thu hoạch làm dược liệu. Khi mùa hè và mùa thu đến, người dân sẽ nhổ nguyên cây, bỏ phần rễ, quả, lá và hoa đi, phần còn lại đem rửa sạch, dùng tươi, sấy hoặc phơi khô để dùng dần. 

Phần quả của cây sẽ được đập ra để lấy hạt bên trong. Hạt bóng nước tròn dẹt hoặc hình trứng, màu xám hoặc nâu, có nốt trắng nhỏ chấm trên bề mặt. Trong hạt có nhân màu xám nhạt, không mùi, vị nhặng đắng. Đây cũng là một bộ phận của cây được dân gian sử dụng làm dược liệu.

3. Công dụng và cách dùng cây bóng nước dược liệu

Cây bóng nước dược liệu được dân gian và đông y cho rằng có thể dùng để chữa nhiều bệnh lý, với những cách sử dụng khác nhau.

3.1. Công dụng của cây bóng nước dược liệu 

Dược liệu bóng nước có tính ôn, vị cay, độc nhẹ, được Đông y quy kinh gồm kinh tỳ và kinh can. Theo Đông y, dược liệu này có công dụng chỉ thống, hoạt huyết, khử phong thấp nên dùng để trị phong thấp, sưng đau do vết thương, trị rắn rết cắn,... với liều sắc uống 4 - 12g/ngày.

Hạt bóng nước có công dụng hành ứ, giáng khí nên dùng để trị hóc xương, nấc nghẹn, sinh khó, bế kinh với liều dạng bột hoặc viên tán 4 - 6g/ngày. Phần lá cây bóng nước được dân gian dùng gội đầu giúp kích thích mọc tóc. 

3.2. Cách dùng dược liệu bóng nước

Người dân dùng cây bóng nước làm dược liệu cho nhiều mục đích khác nhau. Tùy vào mục đích sử dụng mà cách dùng dược liệu này cũng thay đổi: đắp ngoài da, sắc nước uống,...

Các bộ phận trên cây bóng nước thường được dùng như sau:

• Thân cây: sắc uống 4-12g/ngày. Không có hàm lượng cụ thể khi dùng thân cây để đắp ngoài da.
• Hạt: sắc nước uống, làm viên tán hoặc thuốc bột: 4 - 6g/ngày.
• Hoa: sắc nước uống, dùng hoa tươi với hàm lượng 3 - 9g/ngày, dùng hoa khô 1.5 - 3g/ngày.
• Rễ: nấu nước uống 9 - 15g/ngày.

Hoa và quả của cây bóng nước được người dân dùng làm thuốc

3.3. Một số bài thuốc dân gian dùng cây bóng nước

Các bài thuốc sử dụng cây bóng nước làm dược liệu trong dân gian có thể kể đến như:

• Chữa vết thương lở loét, sưng đau: Dùng thân và lá cây bóng nước rửa sạch, giã nát và đắp lên tổn thương.
• Chữa sưng tấy do mụn nhọt: Dùng hoa bóng nước tươi rửa sạch, giã nát cùng chút muối rồi đắp lên vùng có mụn.
• Chữa đau mỏi lưng: Dùng 10g thân và hoa bóng nước, 15g nhân hạt đào, 10 quả táo mèo sắc uống liên tục 7 ngày.
• Chữa hóc xương: Dùng phần hoa hoặc hạt bóng nước, giã nhỏ, ngậm trong miệng, không nuốt sau đó súc miệng bằng nước ấm.
• Chữa phong thấp: Dùng 15g thân hoặc rễ bóng nước khô, 10g rễ uy linh tiên, 10g vỏ ngũ gia bì, sắc cùng 400ml nước cho đến khi còn 100ml nước thì tắt bếp, chia nước thành 2 lần uống trong ngày.
• Chữa ho do viêm họng nhẹ: Nấu phần thân cây lấy nước uống giúp làm dịu họng.
• Chữa rối loạn kinh nguyệt, bế kinh: Dùng hoa bóng nước phơi khô sắc lấy nước uống.

Cây bóng nước được dân gian dùng để trị rối loạn kinh nguyệt, bế kinh

4. Lưu ý về việc dùng dược liệu cây bóng nước

Mặc dù theo quan niệm dân gian, dược liệu cây bóng nước được cho là có nhiều công dụng chữa trị bệnh; các nghiên cứu hiện đại về dược liệu này còn hạn chế. Nhiều bài thuốc từ thảo dược cây bóng nước chưa được chứng minh khoa học về khả năng cải thiện lâm sàng và độ an toàn. Chưa kể đến, việc kết hợp sai dược liệu, dùng quá hàm lượng cho phép, có thể gây nên tác dụng phụ như tiêu chảy, đi tiểu nhiều, buồn nôn, nôn, mẩn ngứa, đau bụng,... Đặc biệt, dược liệu có tính độc nhẹ nên cần thận trọng.

Với những lý do nêu trên, trước khi sử dụng cây bóng nước cho mục đích chữa trị, người bệnh cần có sự tham khảo ý kiến từ thầy thuốc chuyên môn. Đặc biệt, không nên dùng dược liệu này trong các trường hợp sau:

• Vết thương hở, chảy nhiều máu hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng.
• Dùng ở vùng nhạy cảm như: bộ phận sinh dục, miệng, mắt.
• Có bệnh lý về da.
• Phát hiện có dấu hiệu ngứa, đỏ da, buồn nôn sau khi sử dụng.
• Trẻ nhỏ, thai phụ.

Trước khi sử dụng cây bóng nước luôn cần rửa thật sạch để tránh sự xâm nhập của vi khuẩn. Nguồn dược liệu được sử dụng cần tìm hiểu kỹ, mua tại nơi uy tín, không dùng dược liệu mọc ở khu vực ô nhiễm hay khu công nghiệp.

Quý khách hàng đang gặp phải dấu hiệu sức khỏe bất thường có thể liên hệ đặt lịch khám cùng bác sĩ chuyên khoa của Hệ thống Y tế MEDLATEC qua Hotline 1900 56 56 56.