Ung thư cổ tử cung hiện đang là mối nguy hàng đầu đe dọa sức khỏe và tính mạng của phụ nữ trên toàn cầu.  

Số liệu thống kê từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2023 chỉ ra, mỗi năm có gần 350.000 ca tử vong vì ung thư cổ tử cung trên thế giới. Tại Việt Nam, mỗi năm có đến hơn 4.000 phụ nữ mắc mới ung thư cổ tử cung, hơn 2.000 trường hợp tử vong vì căn bệnh này.                      

Theo WHO, 99,7% trường hợp ung thư cổ tử cung có liên quan đến virus HPV - loại virus có khoảng gần 200 type, với 14 type được xếp vào nhóm nguy cơ cao dẫn đến khối u ác tính ở cổ tử cung. Trong đó, phổ biến nhất là type 16 và 18 - nguyên nhân của hơn 70% trường hợp gây ung thư cổ tử cung ở nữ giới. 

Để hiểu rõ hơn về mối liên quan giữa virus HPV và ung thư cổ tử cung, hãy theo dõi chia sẻ của PGS.TS Nguyễn Thái Sơn - Chuyên gia Vi sinh, Phó Giám đốc Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC, Nguyên Chủ nhiệm Bộ môn, Khoa Vi sinh - Bệnh viện Quân y 103 (Học viện Quân y), Nguyên Trưởng phòng Vi sinh - Trung tâm Y dược học quân sự (Học viện Quân y) thông qua nội dung phỏng vấn dưới đây! 

Thưa chuyên gia, HPV được xác định là nguyên nhân chủ yếu gây ra ung thư cổ tử cung. Xin chuyên gia hãy đưa ra phân tích rõ hơn về cơ chế gây bệnh của loại virus này?   

Virus HPV được coi là “thủ phạm” chính gây ra ung thư cổ tử cung. Cơ chế gây bệnh của loại virus này được mô tả chi tiết như sau:  

• HPV là loại virus ái tính với tế bào biểu mô đường sinh dục, đặc biệt là tế bào cổ tử cung ở nữ giới. Khi virus HPV bám vào được những tế bào biểu mô chúng sẽ xâm nhập và phát triển làm rối loạn quá trình sinh trưởng bình thường của tế bào (hay còn gọi là loạn sản), khiến cho các tế bào mất khả năng kiểm soát sự sinh trưởng;
• Khi mất kiểm soát như vậy các tế bào sẽ phát triển mất định hướng và gặp trạng thái tăng sinh vô hạn, ta gọi đó là ung thư;
• Virus sẽ xâm nhập vào tế bào niêm mạc trước, sau đó xâm nhập sâu xuống dưới lớp màng đáy của cổ tử cung.  

Virus HPV được xác định là nguyên nhân chính gây ung thư cổ tử cung 

Quá trình kể từ khi virus HPV bám vào tế bào, xâm nhập và gây rối loạn sự sinh trưởng của tế bào thường diễn ra trong quá trình rất dài. Ở người bình thường là khoảng 15 - 20 năm, còn đối với những người suy giảm miễn dịch như mắc HIV, hoặc người sử dụng thuốc ức chế miễn dịch là khoảng 5 - 10 năm.  

HPV có hơn 200 type khác nhau, tới nay người ta mới có bằng chứng 14 type gây ung thư cổ tử cung, người ta gọi là 14 type nguy cơ cao, trong đó đặc biệt là HPV type 16 và 18 tiến triển nhanh hơn các type khác, riêng 2 type này gây ra 70 % các trường hợp ung thư cổ tử cung. Việc phát hiện sớm sự hiện diện của các type HPV có nguy cơ gây ung thư cổ tử cung sẽ giúp người bệnh có kế hoạch tầm soát, kiểm soát bệnh hiệu quả.  

Thưa chuyên gia, virus HPV gây ra ung thư cổ tử cung nhanh hơn khi nào? 

Mặc dù HPV có nguy cơ cao dẫn đến ung thư cổ tử cung, nhưng hầu hết phụ nữ bị nhiễm loại virus này thường không phát triển thành ung thư. Chúng sẽ phát triển nhanh chóng thành tiền ung thư, hoặc ung thư xâm lấn nếu có thêm các yếu tố khác tác động, bao gồm: 

Các yếu tố liên quan đến đặc tính của HPV:  

• Loại type khác nhau của virus: Có hơn 200 type HPV, nhưng chỉ một số ít là HPV nguy cơ cao có khả năng gây ra ung thư cổ tử cung và các loại ung thư khác. Các type nguy cơ thấp (như HPV type 6 và 11) chỉ gây ra các vấn đề như mụn cóc sinh dục và không liên quan đến ung thư; 
• Cùng lúc nhiễm nhiều chủng/ type HPV gây ung thư; 
• Số lượng virus trong cơ thể nhiều. 

Các yếu tố liên quan đến cơ địa từng người, đó là tình trạng suy giảm miễn dịch do bị HIV, hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài. Những trường hợp này HPV sẽ tồn tại dai dẳng hơn, tiến triển tới ung thư nhanh hơn.  

Các yếu tố nguy cơ khác:     

• Những người chưa được tiêm phòng; 
• Cùng nhiễm HIV, hoặc các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục khác; 
• Những người sử dụng thuốc tránh thai trong thời gian dài (trên 5 năm). 

Bên cạnh những con đường lây lan thông thường, HPV còn có thể lây truyền qua cách thức nào mà nhiều người chưa biết hay không?   

Từ trước tới nay, nhiều người thường nghĩ rằng con đường lây truyền chủ yếu của HPV là quan hệ tình dục. Thực chất, HPV còn có thể lây truyền qua nhiều con đường khác nhau mà không phải ai cũng biết.  

Virus HPV có thể lây qua việc tiếp xúc da kề da, da kề niêm mạc. Có trường hợp bé trai 4 tuổi phát hiện mắc sùi mào gà, nguồn lây được xác định từ người bác gái có mắc sùi mào gà và thường xuyên tiếp xúc bằng việc chăm sóc, vệ sinh, tắm giặt cho bé.  

Tiếp đến, một trong những con đường lây khác mà nhiều người không ngờ tới đó là dụng cụ y tế chưa được tiệt trùng cẩn thận. Năm 2017, ở Hưng Yên phát hiện hàng chục trường hợp trẻ em mắc sùi mào gà ở bộ phận sinh dục. Bộ Y tế cử đoàn chuyên gia xuống kiểm tra tình hình và phát hiện tất cả các trường hợp đó đều đến một phòng khám tư để điều trị chít hẹp bao quy đầu. Nguyên nhân được cho là việc vệ sinh dụng cụ y tế không đảm bảo dẫn đến tình trạng lây lan virus.     

Thậm chí, virus HPV còn được xác định có khả năng lây truyền qua nguồn nước. Nếu sống trong gia đình có người nhiễm HPV mà dùng chung chậu giặt, ngâm quần áo chung, giặt và phơi chung đồ lót thì cũng có nguy cơ nhiễm virus.  

Virus HPV có khả năng lây truyền qua nhiều con đường khác nhau 

Như vậy, bên cạnh quan hệ tình dục, virus HPV có khả năng lây truyền qua nhiều con đường khác nhau. Việc chủ động phòng ngừa sự lây lan của virus này là yêu cầu cấp thiết được đặt ra nhằm bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.  

Có nhận định cho rằng, ung thư cổ tử cung họa ở chỗ thời gian “ủ bệnh” dài nhưng “im như thóc”, hơn 70% người bệnh phát hiện ở giai đoạn cuối, chuyên gia có đánh giá thế nào về nhận định đó?     

Đây là một sự thật đáng buồn khi có tới hơn 70% bệnh nhân ung thư cổ tử cung ở nước ta phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn. 

Như đã đề cập ở trên, quá trình tiến triển thành ung thư cổ tử cung diễn ra một thời gian dài. Những dấu hiệu ban đầu thường rất mờ nhạt, dễ nhầm lẫn với các triệu chứng của bệnh lý phụ khoa thông thường. Mặt khác, ung thư cổ tử cung là căn bệnh có thể điều trị khỏi hoàn toàn nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm. Theo thống kê, tỷ lệ sống sót sau 5 năm điều trị ở giai đoạn 1 là 90%, giai đoạn 2 là 75%, đến giai đoạn 4 khi bệnh đã di căn, tỷ lệ sống sót chỉ còn dưới 15%. 

Theo dự báo của WHO, nếu không có các can thiệp sàng lọc, dự phòng và điều trị kịp thời, trong khoảng 10 năm nữa, tỷ lệ mắc mới và tử vong do ung thư cổ tử cung sẽ tăng thêm 25% và đến năm 2030 hầu hết các trường hợp tử vong do bệnh xảy ra ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. 

Do đó, nắm bắt các thông tin về bệnh lý để chủ động phòng ngừa, tầm soát sớm, điều trị kịp thời là rất cần thiết với chị em phụ nữ.  

Hiện nay, có bao nhiêu phương pháp được ứng dụng để phát hiện virus HPV? Những phương pháp này được triển khai như thế nào tại Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC?  

Để phát hiện HPV, phương pháp chủ yếu là sinh học phân tử, tức là phát hiện trình tự gen đặc trưng của virus HPV. Đây là phương pháp chính xác nhất để phát hiện sự hiện diện của các type HPV nguy cơ cao (đặc biệt là các type có khả năng gây ung thư như HPV 16, 18 và 12 type nguy cơ cao khác).  

Trong đó, kỹ thuật đang được triển khai tại nhiều cơ sở y tế trên thế giới và tại Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC là kỹ thuật Realtime PCR đa tác nhân, được chia thành 2 bộ kít, gồm bộ kít phát hiện nguy cơ cao và bộ kít phát hiện nguy cơ thấp.  

Tuy nhiên, vì cùng lúc phải phát hiện nhiều tác nhân nên để kết quả ổn định, các bộ kít phải tuân thủ yêu cầu nhất định mới được phép sử dụng để chẩn đoán.   

Trên thị trường hiện nay có rất nhiều loại kít, nhưng chỉ một số kít được cấp giấy chứng nhận cho chẩn đoán trên người được gọi là chứng nhận IVD. Hiện nay, Tổ chức Y tế Thế giới đã công nhận bộ kít do công ty Roche sản xuất và chạy trên 2 dòng máy Cobas 4800 và 6800 do đã được kiểm duyệt bởi FDA - Cơ quan chuyên trách chịu trách nhiệm chính trong kiểm duyệt chất lượng các sản phẩm liên quan đến sức khỏe của Hoa Kỳ. Vì vậy, bộ kít có chứng nhận IVD và được FDA phê duyệt có độ tin tưởng rất cao. 

Trung tâm Xét nghiệm MEDLATEC đang sử dụng hệ thống Cobas 6800 là hệ thống tiên tiến nhất, có thể chạy được đồng thời nhiều mẫu và mang lại kết quả có độ tin cậy ở mức cao nhất.  

Trước những rào cản trong việc thực hiện tầm soát ung thư cổ tử cung ở nữ giới hiện nay, sự ra đời của công nghệ xét nghiệm HPV tự lấy mẫu tại nhà được coi như một giải pháp hữu hiệu. Xin chuyên gia hãy đưa ra nhận định về độ tin cậy của phương pháp này? 

Trước thực trạng đáng báo động của ung thư cổ tử cung, nhưng việc sàng lọc còn gặp nhiều rào cản, phương pháp xét nghiệm HPV với dụng cụ tự lấy mẫu tại nhà của công ty Roche được coi là giải pháp hữu hiệu. Phương pháp này được khuyến cáo bởi Tổ chức Y tế thế giới, Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ và Bộ Y tế phê duyệt, mang lại nhiều ưu điểm như sự chủ động, tiện lợi, riêng tư. Đặc biệt, yếu tố quan trọng hàng đầu đó chính là độ chính xác, độ đặc hiệu và độ nhạy của phương pháp xét nghiệm HPV tự lấy mẫu đều đã được nghiên cứu cho kết quả đạt và vượt yêu cầu.    

Dịch vụ xét nghiệm HPV tự lấy mẫu là giải pháp hữu hiệu trong sàng lọc ung thư cổ tử cung 

Với kết quả nghiên cứu đánh giá hiệu quả, chúng ta hoàn toàn có thể tin cậy xét nghiệm HPV tự lấy mẫu sẽ là công cụ đắc lực trong sàng lọc ung thư cổ tử cung, hứa hẹn tiếp cận công tác sàng lọc ung thư cổ tử cung tới 70% phụ nữ trên toàn thế giới (theo mục tiêu năm 2030 của WHO).  

Xin cảm ơn chuyên gia về những chia sẻ vô cùng giá trị về mối liên quan giữa virus HPV và ung thư cổ tử cung. Những nội dung này sẽ góp phần là cơ sở quan trọng giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng, đặc biệt là chị em phụ nữ về mối nguy do virus HPV gây ra, từ đó có hướng chủ động phòng ngừa và sàng lọc hiệu quả.